Qərbi Rusiyanı Cənubi Qafqaz regionundan sıxışdırıb çıxarmaq siyasətində ittiham edən Patruşev, Qaluzin və digər Rusiya rəsmilərinin açıqlamalarının səbəbi nədir?
KONKRET.az xəbər verir ki, Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin Beynəlxalq və ictimai hüquq kafedrasının dosenti İqor Semenovski bu və digər sualları cavablandırıb.
Onun sözlərinə görə, Rusiyanın yüksək rütbəli rəsmilərinin son bəyanatları heç nədən yaranmayıb və son illərdə Ermənistan, Gürcüstan və Azərbaycanda baş verən bir sıra amillərlə bağlıdır. Bu amillər təhlükəsizlik, iqtisadiyyat, region ölkələrinə kənardan müdaxilələr, Avro-Atlantik blokun təşəbbüslərinə qoşulma kontekstində təzyiqlərlə bağlıdır.
O daha sonra fikirlərini belə əsaslandırıb: “Böyük Britaniya, Fransa, ABŞ, Avropa İttifaqı və ya digər dövlət və beynəlxalq qurumların Zaqafqaziyadakı proseslərə necə dağıdıcı təsir göstərməyə çalışdığını görmək üçün uzağa getməyə ehtiyac yoxdur. Əgər Gürcüstan parlamenti dövlətin suverenliyinin sabitliyini artırmaq və 2023-cü ildə xarici təsirin şəffaflığı ilə bağlı qanun qəbul etmək istəyirsə, o zaman Qərb ölkələrinin fikrincə, bu, söz azadlığının, informasiya və media azadlığının pozulmasıdır. Onların tələblərinə görə heç bir dövlət bunu edə bilməz. Amma unutmayaq ki, xarici agentlərlə bağlı oxşar və daha sərt qanunlar ötən əsrin əvvəllərindən və ortalarından ABŞ və Böyük Britaniyada, ən aktiv tənqidlə üzləşən Avropa İttifaqında da qüvvədədir. Gürcüstan hakimiyyəti tərəfindən bu təşəbbüs hazırda fəal inkişaf mərhələsindədir və qəbul olunmaq ərəfəsindədir.
Bəzi Avropa ölkələrinin hakimiyyət orqanları Əliyevi diktator adlandırır, ATƏT Azərbaycanda 2024-cü ilin fevralında keçirilmiş prezident seçkilərinin legitimliyi ilə bağlı suallar verir, lakin son illərdə Avropanın Bakıdan neft və qaz alışı sürətlə artır. Fransanın və qitənin digər ölkələrinin hakimiyyət orqanları Ermənistanı hər cür şifahi dəstəkləyir, Avropa İttifaqı 2023-cü ildə ölkəyə öz monitorinq missiyasını göndərir, 2023-cü ilin sentyabr ayının əvvəlində Ermənistan və ABŞ arasında birgə təlimlər keçirilir. Lakin nədənsə bir həftə sonra İrəvan 100 mindən çox qaçqını Ermənistana köçürməklə Qarabağa təsir etmək üçün son şansını itirir.
Unikal neqativ amil və nümunə Ermənistanın Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutuna qoşulmasıdır. Bu, yalnız ölkənin indiki hakimiyyət orqanlarının sayəsində və bu hərəkətin Rusiya ilə münasibətlərdə problemdən başqa heç nə gətirməyəcəyini dərk etməklə baş verdi. Qərbin bir sıra qeyri-hökumət təşkilatlarının Ermənistan, Gürcüstan və Azərbaycanın əhalisi və vətəndaş cəmiyyəti ilə apardığı dağıdıcı işindən ətraflı danışmağa belə ehtiyac yoxdur. Bu misalların çoxunu göstərmək olar.
Beləliklə, ABŞ, Aİ və ayrı-ayrı Avropa ölkələri Zaqafqaziyada öz məqsədlərini güdürlər, o cümlədən Rusiyanı sıxışdırıb çıxarırlar. Nəticə etibarı ilə onlara regionda sülh və sabitlik lazım deyil. Bu qurumların siyasəti ənənəvi olaraq “parçala və qalib gəl” şüarına əsaslanır. Rusiya hakimiyyəti bu barədə xəbərdarlıq edir, çünki onlar İran və ya digər ölkələr kimi Cənubi Qafqazda sabitliyi pozmaqda maraqlı deyil. Hesab edirəm ki, Cənubi Qafqazın problemləri və münaqişələri regional oyunçular tərəfindən və süni kənar müdaxilələr olmadan həll edilməlidir”.
Siyasi ekspert vurğulayır ki, “Ermənistan ənənəvi olaraq Rusiyanın regionda ən sabit müttəfiqi olub. Müxtəlif hesablamalara görə, Rusiya Federasiyasının özündə iki milyona qədər erməni yaşayır. Ermənistan Gürcüstan və Azərbaycandan fərqli olaraq Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) üzvüdür və bunun sayəsində bir çox üstünlüklər və güzəştlər əldə edir. Bu amillərlə yanaşı, Rusiya ilə Ermənistan arasında əməkdaşlıq strateji xarakter daşıyır.
Lakin Rusiya suveren Ermənistan dövlətçiliyinin əsaslarının ləng getməyən bir templə necə aşındığını laqeyd izləyə bilmir. Ermənistanın hazırkı rəhbərliyi Qərbin iştirakı ilə regionda yeni təhlükəsizlik sistemi yaratmaq iddiasındadır. Əlbəttə, Nikol Paşinyan və komandası bu siyasətlə sırf şəxsi maraqlardan çıxış edir, Avroatlantik qüvvələrin Ermənistan ərazisinə şirnikləndirilməsi kursunu həvəslə nümayiş etdirir.
Rusiya gec də olsa, anlamağa başlayıb ki, Paşinyanın təhlükəsizlik siyasəti sahəsində “şaxələndirmə” baş verir. Bu isə ciddi fəsadlar deməkdir. Məsələn, Ermənistanın baş naziri gah Hindistan və ya İranla hərbi əməkdaşlıq potensialının inkişaf etdirilməsi haqqında danışır, gah da Fransa, ABŞ və NATO, ümumilikdə Aİ ilə strateji əlaqələrə üstünlük verir. Yalnız zaman keçdikcə məlum olur ki, dövlət çevrilişlərindən və bu cür “şaxələndirmə”dən (yenidən istiqamətlənmələrdən) sonra hakimiyyətin siyasəti nəticəsində ölkələr öz suverenliklərini tam və ya qismən itirirlər, habelə ərazi bütövlüyünün itirilməsi təhlükəsi ilə üzləşirlər. Cənubi Osetiyadan, Abxaziyadan, Krımdan, eləcə də son illərdə Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərində bunu aydın şəkildə görmək olur.
Əgər biz hətta təhlükəsizlik, müdafiə və xarici siyasət məsələlərindən deyil, sadəcə iqtisadiyyatdan danışırıqsa, populizmi və siyasətçiliyi də nəzərdən qaçırmırıq. Hətta qeyri-mütəxəssislər də başa düşürlər ki, bir ölkənin Avropa İttifaqı və Avrasiya İqtisadi İttifaqında iqtisadi bloklar kimi iştirakı qeyri-mümkündür, xüsusən ona görə ki, birinci adı çəkilən ittifaq başqa bir təşkilatın subyektivliyini təkəbbür göstərərək tanımır və ya sanki hiss etmir. Bu baxımdan, aydın və məqsədyönlü yanaşma ilə Ermənistanla Aİ arasında əməkdaşlığın inkişafı məntiqi olaraq, bu Transqafqaz ölkəsinin Aİİ-dən çıxmasına gətirib çıxaracaq. Ermənistan iqtisadiyyatı üçün bu, ölüm deməkdir. Bundan əlavə, son on il yarım ərzində Aİ təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi bloka çevrilib. Ermənistanın hazırkı rəhbərliyi bilir ki, onun Aİ-yə daxil olmasının real ehtimalı sıfıra bərabərdir və eyni zamanda, əsas strateji tərəfdaşı olan Rusiya ilə əlaqələri qəfil kəsiləcək. Təəssüflər olsun ki, bu, ölkənin indiki liderinin hakimiyyətə gəlişi xalqdan topladığı borcun xarici maraqlı tərəflərin xeyrinə ödəmə formasıdır.
“Rusiya Qərbin planlarını neytrallaşdırmaq və regionda qalmaq üçün nə etməyi planlaşdırır?”, – sualına isə ekspert belə cavab verib:
– Rusiya ilə Qərb ölkələri, kollektiv Qərb arasında qarşıdurma dünyanın bir çox regionlarında və müxtəlif formalarda gedir. Zaqafqaziya ənənəvi olaraq Rusiyanın cənub qalası və qalxanıdır, burada qeyri-regional oyunçuların köməyi ilə sabitliyi pozan amillər yenidən güclənir. Bu şəraitdə Rusiya həm ikitərəfli münasibətlər, həm də birgə inteqrasiya müstəvisində qonşu olan Zaqafqaziya ölkələri ilə qarşılıqlı əlaqəni artırmalıdır.
Beləliklə, 2023-cü ilin sonunda Rusiya iqtisadiyyatının əsas rol oynadığı Aİİ İranla azad ticarət zonası haqqında tam miqyaslı saziş bağladı ki, bu da region ölkələrinin iqtisadiyyatlarının inkişafında sinerjini gücləndirməlidir. Ermənistanın Aİİ-də iştirakı, Rusiyadan sərmayələrin axını və onunla ticarət, həmçinin əsasən Rusiya vətəndaşlarının axını sayəsində bu Zaqafqaziya ölkəsinin iqtisadiyyatı 2022-ci ildə 12,6% artıb və 2023-cü ildə 9,4% olub.
Rusiya Gürcüstanla praqmatik münasibətləri inkişaf etdirməyə və Azərbaycanla çoxtərəfli əsasda qarşılıqlı fəaliyyətə davam edəcək. İştirakçılar üçün qarşılıqlı faydalı əsasda regionun inkişafının mühüm amili 3+3 formatında dialoq olmalıdır ki, bu da Transqafqazın regiondankənar oyunçuların müdaxiləsindən qorunmasını artıran məkan yarada bilər.
– Paşinyan Ermənistanın KTMT üzvlüyünün dondurulduğunu açıqladı. Bunun səbəbi nədir və nəyə gətirib çıxara bilər?
– Təəssüf ki, Facebook-Twitter diplomatiyasının tərəfdarları (Qərb ölkələrində təhsil almış siyasətçilərə öyrədilir), “WSJ” və “Le Figaro”, “CNN” və “La Repubblica” səhifələrində digər dövlətlərin başçıları ilə ünsiyyətin tərəfdarları kimi çıxş edən siyasətçilər yeni informasiya dalğası ilə hakimiyyətə gəlirlər.
Moskvanı isə daha çox bu liderlərin Amerika və Britaniya kəşfiyyatının nümayəndələri ilə görüşləri, bu ölkələrin nümayəndə heyətlərinin öz ərazilərində geniş qəbulu və sonradan Rusiya ilə müttəfiq olmamaq barədə bəyanatları narahat edir.
Bir müsahibədə ölkənin müdafiə blokunda iştirakının dondurulmasından danışmaq və eyni zamanda qonşu dövlətdən hərbi təhlükə barədə həyəcan təbili çalmaq səriştəsizliyin zirvəsidir. Təəssüflər olsun ki, Ermənistan vətəndaşlarının gözləri önündə ABŞ, Aİ, Fransa və digər Avropa ölkələrinin hakimiyyət orqanlarının Ermənistanı hər cür şifahi şəkildə dəstəklədiyi son dövrlərin acınacaqlı təcrübəsi var. 2023-cü ildə Aİ monitorinq missiyasının qaldığı müddətdə, eləcə də 2023-cü ilin sentyabrında Ermənistan və ABŞ-ın birgə təlimlərindən dərhal sonra İrəvan 100 mindən çox insanın çıxarılması ilə Dağlıq Qarabağda təsir imkanlarından yapışmaq üçün son şansını itirdi. Bəs KTMT və MDB-nin tam alətləri və potensialından, ikitərəfli imkanlarından istifadə olunubmu?
Göründüyü kimi, Ermənistanın hazırkı hakimiyyəti və onun Qərbyönümlü kursu şəraitində ölkənin KTMT-də iştirakının şifahi məkanda da olsa, dondurulması və dayandırılması regional qeyri-sabitliyi artırmaqla onun təhlükəsizliyini xeyli aşağı salır. Mövcud tendensiyalar orta və uzunmüddətli perspektivdə davam edərsə, ölkə iqtisadiyyatı da ciddi zərər görəcək, Ermənistan dövlətçiliyi də.
Hazırladı: Natiq Səlim,
KONKRET.az