Yerli sakinlər buranı “Aotearoa” adlandırırdılar. Bu söz “Uzun ağ bulud torpağı” kimi tərcümə olunur. Yerli xalq maorilər adlanır. Bu bölgə Sakit okeanın cənub şərqində yerləşiən Yeni Zenlandiydır. Yeni Zenlandiya sakinləri Maori dinindən başqa xristian dininə də sitayiş edirlər. Xristianlıq maorilər arasında ingilis hökumətinin qurulması və ingilis köçünün artması ilə yayılmağa başlayıb. Buna kimi isə maorilər bütünlüklə öz dinləri olan Maori dinində idilər. Maorilərin təşkilatlanmasında dini rahiblər böyük rol oynayıblar. Maorilər Yeni Zelandiyanın yerli sakinləri olmalarına baxmayaraq ölkə əhalisinin 15%-ni təşkil edir. 2013-cü ilin siyahıyaalınmasına görə, Yeni Zelandiyada maorilərin sayı 598,605 nəfərdir. Maorilərin sayının çox olduğu ikinci ölkə isə Avstraliyadır. Yeni Zelandiya iki adadan ibarət tamamilə müstəqil ölkədir. Şimal və Cənubu Kuk boğazı ayırır. Buradan Avstraliyaya dəniz yolu ilə 2000 km-dən çoxdur. Əslində, Yeni Zelandiya ərazisinə görə Böyük Britaniyadan daha böyükdür və təxminən 5 milyon əhalisi var.
Yeni Zelandiyada bir zamanlar insan ətiylə qidalanan nəhəng Haast qartalı yaşayırdı. Amma onların nəsli çoxdan kəsilib. Ancaq burada dünyanın heç bir yerində görünməyən çoxlu heyrətamiz və nadir heyvanlar yaşayır. Məsələn, ölkənin qeyri-rəsmi simvolu olan kivi quşu uzun dimdikli, uça bilməyən kiçik quşdur. O, gecə həyatı yaşayır və buna görə də vəhşi təbiətdə kivi tapmaq o qədər də asan deyil. Bu gün Yeni Zelandiyada təxminən 70.000 kivi quşu var. Lakin bu nadir quşun populyasiyası hər il azalır. Yalnız Yeni Zelandiya sahillərində yaşayan başqa bir növ, uzunluğu 1,5 m-dən çox olmayan miniatür Hektor delfinidir. Təəssüf ki, Hektor delfinləri də təhlükə altındadır. Ölkədə qırmızı siyahıya salınmış alp Kea tutuquşuları, mavi pinqvinlər, hatteria kərtənkələ (və ya tuatara), Yeni Zelandiya tui quşu və qeyri-adi kukuquyruqlu bayquşa da rast gəlinir.
Maori qəbilə müharibələrinin uzaq dövrlərində adamyeyənlik mövcud olub. Amma müasir Yeni Zelandiya modernləşdirilmiş bir ölkədir. Bank işi, mühasibat uçotu, hesabat və hətta biznesin qeydiyyatı da daxil olmaqla əksər xidmətlər çoxdan onlayndır. Yerli sakinlərin yanında nağd pul olması çox nadir haldır, çünki burada bütün ödənişlər kartla aparılır. Şəhər infrastrukturu çox inkişaf edib. Ekoloji təşəbbüsün başqa bir nümunəsi günəş enerjisi ilə işləyən daxili kompressorlu zibil qutularıdır. Avtomatik kompressor sayəsində zibilin həcmi adi zibil qutusundan beş dəfə azdır. Yeni Zelandiyada cəngəllikdə yaşayan vəhşi qəbilələr yoxdur. Müasir Maorilər Qərb mədəniyyətinə uyğunlaşıblar və digər əhali ilə birlikdə şəhərlərdə və ya kəndlərdə yaşayırlar.
Yeni Zelandiyalılar özlərini kivi adlandırırlar
Bu ləqəb kivi meyvəsindən deyil, yuxarıda qeyd etdiyimiz quşla əlaqəlidir. Kivi, quşların təsvirləri Yeni Zelandiya ordusunda da istifadə edilir. Kivi quşlarının təsvir edildiyi nişan əsgərlərin döşlərindədir. Onlar ilk dəfə 20-ci əsrin əvvəllərində, İkinci Bur Müharibəsi (1899-1902) zamanı ordu formalarına taxılmağa başlayıb. Bu gün milli simvola demək olar ki, hər yerdə rast gəlmək olar.
Yeni Zelandiyalılar ayaqqabısız getməyə üstünlük verirlər
Hər il dekabrın 2-də Yeni Zelandiyalılar Milli Flip Flop Gününü qeyd edirlər. Həmin tarix rahat və yüngül ayaqqabıların 1957-ci ildə Yeni Zelandiyada icad edildiyi gündür. Bəzilərinə qəribə görünsə də, ayaqyalın gəzən insanlara demək olar ki, hər yerdə -supermarketlərdə, barlarda və ya restoranlarda rast gəlmək olar.
Ayaqyalın gəzmək vərdişi
Bu vərdişin haradan gəldiyini söyləmək çətindir. Amma Yeni Zelandiyalılar buna adət edib. Böyük şəhərlər o qədər təmizdir ki, heç kimin ağlından infeksiyaya yoluxmaq belə keçmir. Bəziləri yalnız evlərində ayaqqabı geyinir.
Yeni Zelandiyada hər kəs ingilis dilində danışır
Ölkədə üç rəsmi dil var. Bunlar ingilis, maori (yerli xalqın milli dili) və kar və lallar üçün işarə dilidir. Ancaq burada hamı Britaniya ingiliscəsində danışmır. Kivilər və maorilər xüsusi jarqondan istifadə edirlər ki, bu da bəzən xarici səyahətçilərlə yerli əhali arasında ünsiyyəti çətinləşdirir.Kivilər yalnız əkinçiliklə məşğul olurlar və fermalarda yaşayırlar
Avropalıların bura həqiqətən yeni torpaqları kəşf etmək üçün gəlmələrinə baxmayaraq, müasir Yeni Zelandiyalılar şəhərlərdə yaşayırlar. Onlar gəlmələrdən çox da fərqlənmirlər. Hətta fermerlər müasir texnologiyalardan yararlanırlar. Kivilərin ümumiyyətlə işləmədiyini və günlərini xurma ağaclarının altında günəş vannası qəbul edərək, hindistan cevizi suyu içməklə keçirdiklərini də eşidə bilərsiniz. Yeni Zelandiyalılar ölçülmüş həyat sürməyə – iş və şəxsi həyat arasında tarazlığın qorunmasından ibarət olan “Kivi” adlanan həyat tərzi sürməyə üstünlük verirlər. Kivi həyat tərzinin vacib cəhətlərindən biri həmfikir insanlardan ibarət komandada işləməkdir. İşə götürərkən, çox güman ki, şəxsi keyfiyyətləri və maraqları komanda ilə üst-üstə düşən namizədə üstünlük veriləcək. Burada iş və həyatı aydın şəkildə ayırmaq adətdir. İş günü başa çatdıqdan sonra hər kəs öz işi ilə məşğul olur. Ümumiyyətlə, iş haqqında az danışılır – çox vaxt illərdir eyni idman komandasında oynayan insanlar komanda yoldaşlarının nə etdiyini bilmirlər. Və bu tamamilə normaldır. Bu da Kivi həyat tərzinin bir hissəsidir.
Yeni Zelandiya bütün il boyu yay olan tropik ölkədir
Yeni Zelandiyanı isti iqlimi olan kurort ölkəsi hesab edənlər yanılırlar. Havanın orta illik temperaturu ölkənin cənubunda +10 °C, şimalda isə +17 °C-dir. Ümumiyyətlə, iqlim mülayim hesab olunur. Şiddətli şaxtalar və ya həddindən artıq istilər yoxdur. Yaz aylarında (dekabr-fevral) hava +30 °C-ə qədər istiləşə bilər ki, bu da çimərlik həvəskarlarını sevindirir. Yeni Zelandiya çimərliklərinin əksəriyyəti həm istirahət, həm də daha aktiv əyləncə üçün uyğundur. Sörfdə dalğa tutmaq istəyənlər Şimal adasının qərbində yerləşən Raqlan çimərliklərini seçə bilərlər. Şimal adasının şimal-şərq hissəsi müalicəvi palçıq və termal bulaqlarla zəngindir. Ən məşhur və qeyri-adi çimərliklərdən biri Coromandel yarımadasında yerləşən Hot Water Beachdir.
Şimal adasında qışda temperatur 0 °C ilə +15 °C arasında dəyişir. Lakin nadir hallarda mənfi temperatur qeydə alınır.
Yeni Zelandiya üzərində ozon dəliyi var
İnsanlar Yeni Zelandiyada daha çox dəri xərçəngindən əziyyət çəkir. Bu, adətən ağ dərili yaşlı Yeni Zelandiyalılara təsir göstərir. Bu, Antarktida üzərində həddindən artıq ultrabənövşəyi şüalanma ilə nəticələnən ozon dəliyinin görünməsi ilə bağlıdır. Onu da qeyd edirik ki, Yeni Zelandiyada digər ölkələrlə müqayisədə orta ömür 81 ildən çoxdur.
İdman Yeni Zelandiyalılar arasında inanılmaz dərəcədə populyardır. Hər yerdə reqbi, futbol, badminton və tennis meydançaları var. Ölkədə həmçinin su idman növləri- ilk növbədə sörfinq, uçurtma və külək sörfü, yelkənli idman, su xizək sürmə, kayak və suya tullanma geniş yayılıb. Avtomobil və motosiklet yarışları da çox populyardır. Yeni Zelandiyada müxtəlif kateqoriyalar üzrə turnirlər keçirilir.
Vəli Həsənoğlu,
KONKRET.az