29 iyulda Ermənistanın Qafan şəhərində verilən bəyanat Zəngərzur dəhlizi konsepsiyasının Ermənistan tərəfindən qəbulu baxımından dönüş nöqtəsi ola bilər. Ermənistan prezidenti Vaqarn Xaçaturyan “Syunik qapıları” və “43 kilometr” ifadələri ilə potensial marşrutun yalnız coğrafi uzunluğunu deyil, həm də ölkənin gələcək iqtisadi və siyasi inkişafı üçün simvolik bir imkan pəncərəsini vurğulayıb. Bu bəyanat təkcə təcrid olunmuş şəkildə deyil, Ermənistan, Azərbaycan və Türkiyə arasında çoxşaxəli diplomatik dinamikanın fonunda səslənib.
KONKRET.az xəbər verir ki, eyni vaxtda Qafanda keçirilən müşavirə ilə Ankaradakı Türkiyə Təhlükəsizlik Şurasının iclasında Zəngərzur dəhlizi əsas mövzulardan biri olub ki, bu da gizli, amma razılaşdırılmış siyasi kordinasiyanın olduğunu göstərir. Ankarada layihə yalnız nəqliyyat arteriyası kimi deyil, həm də türkdilli inteqrasiyanın, Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrin gücləndirilməsi və Türkiyənin Cənubi Qafqazdakı geosiyasi təsirinin artırılması kimi daha geniş strategiyanın elementi kimi görülür. Ermənistan üçün isə bu, iqtisadi təcridin aradan qaldırılması, infrastrukturların modernləşdirilməsi və regional logistika zəncirlərinə inteqrasiya deməkdir.
Son aylarda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla Türkiyə və Azərbaycanın liderləri Rəcəb Tayyib Ərdoğan və İlham Əliyev arasında aparılan danışıqlar aktiv fazada olduğunu təsdiqləyir. Bu görüşlərin mərkəzində regional kommunikasiya xətlərinin blokadadan çıxarılması dayanır. Lakin interpretasiyalardakı fərqlər hələ də əsasdır: Bakı və Ankara üçün Zəngərzur dəhlizi yalnız Azərbaycanla onun Naxçıvan eksklavı arasında birbaşa əlaqə vasitəsidir. İrəvan üçün isə bu, suveren nəzarətin saxlanması şərti ilə tranzitin bərpası imkanından başqa bir şey deyil. Xaçaturyanın bəyanatları isə çox güman ki, kompromis variantına hazırlıqdır — burada tərəflərin maraqları beynəlxalq zəmanətlər və praqmatik razılaşmalarla əlaqələndiriləcək.
Bu əlaqənin simvolik elementlərindən biri də Türkiyənin Kars-Dilicə dəmir yolu xəttinə 2,4 milyard avro yatırım etməsidir. Mart 2025-ci ildə başlanan bu infrastruktur təşəbbüsü Türkiyə logistikasının Naxçıvan qovşağı və daha sonra Qafqaz və Mərkəzi Asiya ilə inteqrasiyasını hədəfləyir. Layihə beynəlxalq kredit təşkilatlarının və İslam İnkişaf Bankının dəstəyi ilə həyata keçirilir. Belə layihələr yalnız iqtisadi deyil, həm də siyasi bəyanatdır: onlar regional əlaqəliliyin alternativ coğrafiyasını formalaşdırır, Ermənistanı isə ya iştirakçı, ya da müşahidəçi kimi təcrid olunmaq riski ilə üzləşdirir.
Bu kontekstdə Türkiyə getdikcə daha aydın şəkildə yalnız Azərbaycanın tərəfdaşı kimi deyil, həm də İrəvan üçün qəbul edilə biləcək qarşılıqlı əməkdaşlıq formullarını təklif edə biləcək vasitəçi kimi mövqelənir. Türkiyənin həm təzyiq göstərməsi, həm də zəmanətlər təklif etməsi Ankaranın Cənubi Qafqazdakı xarici siyasətində sabitliyi təmin etmək, xüsusən də “qonşularla sıfır problemlər” modeli çərçivəsində mövqeyini gücləndirmək niyyətinə uyğun gəlir.
İrəvanın iqtisadi təcrid şəraitində Xaçaturyanın bəyanatı əvvəlki ritorikanın ehtiyatlı şəkildə yenidən baxılması üçün başlanğıc ola bilər. Ermənistan tərəfinin nümayiş etdirdiyi çeviklik hələ daxili siyasət çərçivəsindədir, amma razılığa gəlmək üçün potensial hazırlığın göstəricisidir. Əsas məsələ budur ki, bu razılaşma hansı ad altında, hansı hüquqi formulalarla və hansı beynəlxalq mexanizmlərlə rəsmiləşdiriləcək.
Zəngərzur artıq sadəcə mübahisəli torpaq parçası deyil, seçim məkanıdır. Bu qovşaqda yalnız nəqliyyat marşrutları deyil, həm də üç xarici siyasət strategiyasının məntiqi – Ermənistanın suverenliyi qoruyaraq blokadadan çıxmaq istəyi; Azərbaycanın ölkə birliyini bərpa etmək məqsədi; və Türkiyənin transregional arxitekturadakı sistemli rol iddiası kəsişir. Bu üçbucağın hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyi yalnız gələcək kommunikasiya xəritəsini deyil, bütün Cənubi Qafqazın siyasi konfiqurasiyasını müəyyən edəcək.
Müşviq Tofiqoğlu
KONKRET.az