“Müharibə cinayətlərinə və insanlığa qarşı cinayətlərə heç bir məhdudiyyət müddəti tətbiq edilmir”.

Bunu KONKRET.az-a Hərbi Cinayətlərin Araşdırılması üzrə İstintaq-Əməliyyat Qrupunun keçmiş rəhbəri, İnterpolun işçi qrupunun keçmiş üzvü İlham Məmmədov Azərbaycan tərəfinin 30 ildən sonra erməni hərbi cinayətkarlarını məsuliyyətə cəlb etməsinə münasibət bildirərkən deyib.

Onun sözlərinə görə, ilk dəfə olaraq sülh və beynəlxalq təhlükəsizliyə qarşı cinayətlər adlandırılan beynəlxalq hüququn əsasları İkinci Dünya müharibəsinin külündən yaranıb.

“Qalib ölkələrin yaratdığı Nürnberq Tribunalı həm fərdləri, həm də faşizm ideologiyasını pisləyən ilk qanuni məhkəmə orqanı oldu.

Səkkiz hakimdən ibarət Beynəlxalq Hərbi Tribunalın nizamnaməsi ümumi və kontinental hüququn prinsiplərini birləşdirən məhkəmənin səlahiyyət və prosedurlarını müəyyən etdi və ittiham aktının hazırlanmasını qalib ölkələrin prokurorlarına həvalə etdi. Məhz burada sülh əleyhinə cinayətlər, insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə qanunlarının pozulması və bu cinayət əməllərini törətmək üçün sui-qəsd anlayışları formalaşıb. “Avropa ölkələrinin hərbi cinayətkarlarının təqibi haqqında” müttəfiqlərarası saziş qəbul edilib.

Sonradan “İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında” Konvensiya cinayət hüququnun geriyə tətbiqini qadağan etdi (7-ci maddənin 1-ci bəndi), lakin 7-ci maddənin 2-ci bəndində istisna etdi ki, bu, hər hansı bir şəxsin mühakimə olunmasına və cəzalandırılmasına mane olmur. Şəxs sivil dövlətlər tərəfindən tanınan hüququn ümumi prinsiplərinə uyğun olaraq o zaman cinayət törətmiş hər hansı hərəkətə və ya hərəkətsizliyə görə cəzalandırılır. Lakin bəşəriyyət əldə edilmiş hüquqi konsensusda dayanmadı, bu cür cinayətlərin qarşısının alınması və cəzalandırılması üçün yeni təsirli rıçaqlar hazırlanmağa başlandı. Beləliklə, Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Pakt dövlətlərə Soyqırım Cinayətinin Qarşısının Alınması və Cəzalandırılması haqqında Konvensiyaya uyğun olaraq üzərinə götürdüyü öhdəliklərdən hansısa şəkildə kənara çıxmağı qadağan etdi. “Müharibə cinayətlərinə və insanlığa qarşı cinayətlərə məhdudiyyət müddətinin tətbiq edilməməsi haqqında” Konvensiya isə açıq şəkildə qeyd edir ki, bu cinayət növünə heç bir iddia müddəti tətbiq edilmir”.

Ekspert qeyd edib ki, BMT Baş Assambleyasının 3 dekabr 1973-cü il tarixli iclasında hərbi cinayətlərdə və insanlıq əleyhinə cinayətlərdə təqsirli şəxslərin aşkar edilməsi, tutulması, ekstradisiyası və cəzalandırılması ilə bağlı beynəlxalq əməkdaşlıq prinsipləri mövcuddur:

“Orada açıq şəkildə qeyd olunub ki, yerindən və törədilmə vaxtından asılı olmayaraq belə cinayətlərin törədilməsinə dair sübutlar varsa, cinayətkarlar həbs edilməlidir. Dövlətlər bu cür şəxslərin ekstradisiyasına və onların təqibini asanlaşdıracaq məlumat və təhqiqat materiallarının toplanmasına kömək etməyə borcludurlar”.

İlham Məmmədovun sözlərinə görə, həm işçi qrupun tərkibində, həm də sonrakı konfranslarda beynəlxalq cinayət törətmiş şəxslərin məsuliyyətə cəlb olunması məsələləri qaldırılıb:

“2005-ci ilin mayında Birgə İstintaq-Əməliyyat Qrupuna rəhbərlik hərbi prokurorluğa həvalə edilib. İstintaq aparılan işin xüsusiyyətləri, cinayətlərin çoxluğu, təcrübə və ixtisaslı kadrların çatışmazlığı nəzərə alınaraq, beynəlxalq məhkəmələrin mövcud materialları öyrənilərək əsas istiqamətlər üzrə qruplaşdırılıb.

Toplanmış sübutlar əsasında əvvəllər “Xocalıda kütləvi qırğınlar törətmək” maddəsi ilə başlanmış və 1993-cü il martın 31-də dayandırılmış cinayət işi bərpa edilərək soyqırım kimi qiymətləndirilir. İstintaq və əməliyyat tədbirlərinin müfəssəl planı tərtib edilib, müxtəlif təşkilatlara, o cümlədən Rusiya Prokurorluğuna sorğular göndərilib. Çoxsaylı sənədlər araşdırılıb, bu cinayətləri törədənlərin şəxsiyyətləri müəyyən edilib. 37 nəfərə qarşı rəsmi ittiham irəli sürülüb. Bunlar arasında keçmiş sovet ordusunun 366-cı alayının hərbi qulluqçuları da var. Soyqırım törətməkdə şübhəli bilinən şəxslərin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlər də toplanıb. İnterpol ittihamlarla razılaşıb və Azərbaycanın beynəlxalq cinayətlər törətmiş şəxslərin saxlanılması ilə bağlı təlimatlarını qəbul edərək, dünyanın 184 ölkəsinə paylayıb. Lakin Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü həm də beynəlxalq hüququn pozulması ilə müşayiət olunub. Və 44 günlük müharibədən sonra hərbçilərimiz bir neçə hərbi cinayətkarı saxlayıb, məsuliyyətə cəlb ediblər.

Bu yaxınlarda Vaqif Xaçaturyan Azərbaycan sərhədçiləri tərəfindən müəyyən edilərək istintaqa təhvil verilib. Əminəm ki, bütün hərbi cinayətkarlar layiq olduqları cəzanı alacaqlar. Ermənistanın hərbi və ideoloji məğlubiyyətinə baxmayaraq, hələ də reabilitasiya və separatizmi dəstəkləmək cəhdlərinin davam etdirdiyini görürük. Buna misal olaraq keçmiş BCM prokuroru Luis Okamponun beynəlxalq humanitar hüququn prinsiplərini təhqir etməklə yanaşı, hüquqi problemlərin həlli ilə bağlı məsələlərin siyasiləşdirilməsinə xidmət nağılını göstərmək olar. Okampo həm birinci, həm də ikinci Qarabağ müharibələri zamanı törədilən hərbi cinayətlərdən xəbərdar olmalıdır. Separatçı lider özü etiraf edib ki, o, Gəncənin dinc əhalisini bombalamaq əmri verib. Beynəlxalq humanitar hüquq eksperti Rodni Diksonun düzgün qeyd etdiyi kimi, “2023-cü ildə erməni soyqırımı” adlı gülüş doğuran bu sənədin yayılması əsassız olmaqla yanaşı, həm də məsuliyyətsiz addımdır. Sənədin heç bir hüquqi əsası yoxdur. Amma biz ilk dəfə olaraq humanitar hüquq prinsiplərindən siyasi məqsədlər üçün istifadə etmək cəhdlərini gördük”.

Ermənistanın BMT Təhlükəsizlik Şurasına müraciət etməsi və növbədənkənar iclasın çağırılmasında Okamponun təqdimatı önəmli rol oynayıb.

İndi işğaldan azad edilmiş ərazilərdə çoxsaylı kütləvi məzarlıqlar var. Onlar kütləvi edamlar, hərbi əsirlərin istismarı ilə bağlı əvvəllər istintaq zamanı şahidlərin verdiyi çoxsaylı ifadələri təsdiqləyir. Cinsindən, yaşından, sağlamlıq vəziyyətindən asılı olmayaraq, demək olar ki, hər bir hərbi əsir fiziki və əqli zorakılığa məruz qalıb ki, onun forma və üsulları etik standartlara görə açıqlana bilməz. Bu işgəncələr foto və video avadanlıqlar vasitəsilə lentə alınıb. Daha sonra hərbi əsirlərə Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları ilə əməkdaşlığa cəlb edilməsi cəhdlərində kompromat kimi təqdim edilib. Düşünürəm ki, Okampo bu sənədlərlə həm ekspert kimi çıxış etməli olduğu İnterpolun arxivində, həm də Azərbaycan Prokurorluğunun rəsmi sənədlərində tanış ola bilərdi.

Həqiqətən son dövrlər beynəlxalq humanitar hüquq çətin dövrlərini yaşayır. Buna görə də erməni faşizmi bir ideologiya olaraq qınanılmır. Ermənistanın hələ də qonşu dövlətlərin ərazisinə iddiaları var. Azərbaycan ərazisinin işğal olunmuş hissəsində hələ də erməni silahlı birləşmələri qalır. 10 noyabr 2020-ci il tarixli saziş yerinə yetirilmir. Amma əminəm ki, humanitar hüququn prinsip və məqsədlərinə mütləq nail olunacaq”.

Vəli Həsənov,

KONKRET.az