“Ermənistan və Azərbaycan sülh müqaviləsindən çox danışır, lakin onun imzalanması üçün addım atmır”.

KONKRET.az xəbər verir ki, bu barədə “Kommersant” nəşrinin analitik materialında xüsusi olaraq bildirilib.

Həmin məqaləni ixtisarla təqdim edirik:

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamağa hazır olduğunu bəyan edib. Onun sözlərinə görə, bu, 70 faiz razılaşdırılıb. Bakı da sənədin hazırlığını eyni cür qiymətləndirir. Problem ondadır ki, tərəflər danışıqlar ritmini itiriblər və hələ ki, danışıqların əvvəlki intensivliyinə qayıtmağa hazır olduqlarına dair heç bir əlamət yoxdur. Bu, ciddi fikir ayrılığından xəbər verir. Həm də təkcə İrəvanla Bakı arasında deyil, İrəvanla Moskva arasında da. Rusiya ilə Ermənistan indi xüsusilə rus sərhədçiləri ilə bağlı mübahisə edir.

“İndi çoxları Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanması şanslarının nə olduğunu qiymətləndirməyə çalışır. Mübaliğəsiz deyə bilərik ki, Azərbaycan artıq razılaşdırılmış şeyi təsdiqləsə, işin 70%-i artıq görülüb”, – noyabrın 10-da VI Paris Sülh Forumunda çıxış edən Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bildirib.

Ermənistan lideri bir gün əvvəl Fransanın paytaxtına gəlib. Ermənistan hökuməti başçısının saytında bildirilir ki, orada o, Fransa prezidenti Emmanuel Makron və ABŞ dövlət katibinin köməkçisi Ceyms O`Brayenlə danışıqlar aparıb. Hər görüşdə qonşu Azərbaycanla münasibətlərin tənzimlənməsi müzakirə olunub.

Nikol Paşinyanın bəyanatı ilk baxışdan nikbin görünsə də,  əslində belə deyil.

Baş nazir özü qeyd edib ki, sazişin bağlanması Bakının razılığı ilə mümkündür. Nikol Paşinyanın qeyd etdiyi prinsiplər Alma-Ata Bəyannaməsi əsasında bir-birinin ərazi bütövlüyü (29,8 min kv.km Ermənistan və 86,6 min kv.km Azərbaycan ərazisi), iki ölkənin sərhədlərinin demarkasiyası və delimitasiyasıdır. 1991-ci il, eləcə də regionda suverenlik, yurisdiksiya, qanunvericilik, bərabərlik və tərəflərin qarşılıqlılığı prinsiplərinə əsaslanan kommunikasiyaların açılmasıdır.

Bakı isə sənədi yekunlaşdırmağa tələsmir. Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev də eyni rəqəmi göstərib: onun qiymətləndirməsinə görə, ölkələr arasında sülh sazişi layihəsi 70 faiz razılaşdırılıb.

Problem ondadır ki, İrəvanla Bakı arasında ilin birinci yarısında intensivliyi ilə diqqət çəkən sülh danışıqları indi, demək olar, dayanıb. Tərəflər arasında sonuncu təmaslar xarici işlər nazirləri səviyyəsində iyul ayında baş tutub. Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyan əvvəlcə Brüsseldə, sonra isə Moskvada görüşüblər.

O vaxtdan bəri sülh müqaviləsi üzərində intensiv iş barədə heç nə eşidilmir və iki ölkənin liderləri sanki bir-birindən yayınırlar. Oktyabrın 5-də Nikol Paşinyan Qranadaya Avropa Siyasi Birliyinin sammitinə uçan zaman Azərbaycan lideri İlham Əliyev oraya getməkdən imtina edib. Oktyabrın 13-də Azərbaycan Prezidenti MDB-nin Bişkek sammitinə gedəndə Ermənistanın baş naziri bu tədbiri qaçırıb.

Cənubi Qafqazın iki respublikasının baş barışdırıcısı adı uğrunda Rusiya ilə Qərb arasında rəqabət heç kimə sirr deyil. Həm də bu prosesdə rəqabət aparan tərəflərin hər biri öz maraqlarını güdür.

Moskva regionda təsirini qoruyub-saxlamaq, Brüssel və Vaşinqton isə öz təsir gücünü artırmaq istəyir.

Qərbi Aİ-nin timsalında Ermənistan ərazisində fəaliyyət göstərən monitorinq missiyası təmsil edir. Rusiyanın “yerdə” daha təsiredici varlığı var: Gümrüdəki hərbi baza, Ermənistanın İran və Türkiyə ilə sərhədində xidmət edən sərhədçilər, hələ də Qarabağda yerləşmiş sülhməramlılar, baxmayaraq ki, regionla bağlı məsələ həll olunub.

Bundan əlavə, Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizinə (Ermənistan “dəhliz” ifadəsinin əleyhinədir, çünki bu, ekstraterritoriallığı nəzərdə tutur) Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidməti (FTX) cavabdeh olacaq. Moskva Rusiya Federasiyası və Azərbaycan prezidentləri və Ermənistanın baş naziri tərəfindən imzalanmış 9 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanata istinad edir.

Moskva İrəvan üçün əvəzolunmazlığını necə sübut edir

Bəyanatın 9-cu bəndində deyilir: “Regiondakı bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri blokdan çıxarılacaq. Ermənistan Respublikası vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətini təşkil etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat rabitəsinin təhlükəsizliyinə təminat verir. Nəqliyyat rabitəsinə nəzarəti Rusiya FTX-nin sərhəd xidməti həyata keçirir”.

İndi məlum olur ki, bu məsələ Moskva ilə İrəvan arasında ciddi mübahisə predmetinə çevrilib.

Oktyabrın 26-da Nikol Paşinyan Tbilisidə gələcək kommunikasiyaların fəaliyyəti ilə bağlı “Dünyanın kəsişməsi” layihəsini təqdim edib.

O qeyd edib ki, bütün infrastruktur, o cümlədən avtomobil yolları, dəmir yolları, hava yolları, boru kəmərləri, kabellər, elektrik xətləri keçdiyi ölkələrin suverenliyi və yurisdiksiyası altında fəaliyyət göstərir.

Cənab Paşinyan ayrıca vurğulayıb ki, hər bir “ölkə öz ərazisində öz dövlət qurumları vasitəsilə sərhəd və gömrük nəzarətini həyata keçirir, həmçinin infrastrukturun təhlükəsizliyini, o cümlədən malların, nəqliyyat vasitələrinin və insanların təhlükəsizliyini təmin edir”. Nikol Paşinyan Ermənistan ərazisində bütün kommunikasiyaların təhlükəsizliyini təmin edəcək Ermənistan təhlükəsizlik qüvvələrinin xüsusi bölməsinin yaradılmasını da açıqlayıb.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarovanın şərhindən belə çıxır ki, Moskva Ermənistan ərazisində sərhədçilərin olması üçün mübarizə aparmaq niyyətindədir. Noyabrın 9-da keçirdiyi brifinqdə o, “Dünyanın kəsişməsi” təşəbbüsünü şərh edərkən deyib: Üçtərəfli razılaşmalara əsasən, “Rusiya FTX-nin sərhəd xidməti Azərbaycanla Naxçıvan arasında nəqliyyat əlaqəsinə nəzarəti həyata keçirməyə çağırılır”.

Xanım Zaxarovaya erməni həmkarı, Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Ani Badalyan belə cavab verib: “Ermənistan Respublikası hökuməti bu yaxınlarda “Dünyanın kəsişməsi” layihəsini dərc edib, onun əsas prinsiplərindən çıxış edir. Aydın olur ki, regional kommunikasiyalar açıldığı halda Ermənistan Respublikası öz ərazisində dövlət orqanları vasitəsilə sərhəd və gömrük nəzarətini həyata keçirməlidir. Ermənistan Respublikası heç vaxt heç bir sənəddə öz suverenliyinə hər hansı məhdudiyyətlə razılaşmayıb və onun suveren ərazisinin heç bir hissəsində üçüncü ölkənin nəzarəti yaradıla bilməz”.

Mübahisə, şübhəsiz ki, davam edəcək və Ermənistan-Rusiya münasibətlərində yığılmış çoxlu digər münaqişə məsələlərini tamamlayacaq.

Yeni münaqişə Bakı və İrəvanın sülh sazişinin hazırlanmasının yekun mərhələsinə daxil olması perspektivləri ilə birbaşa bağlıdır. Və bu, şübhəsiz ki, belə bir müqavilənin imzalanma anını heç də yaxınlaşdırmır. Ermənistan-Azərbaycan danışıqlarındakı pauza da bunu göstərir: nə Qərb, nə də Rusiya görüşü təşkil edə bilməz.

“Qərb vasitəçilərinin bütün cəhdləri heç bir nəticə vermir. Liderlərin görüşünü keçirmək cəhdləri uğursuzluqla nəticələnir. Bakının vasitəçilərlə bağlı şikayətləri var və o, ya ikitərəfli formata, ya da Rusiyanın iştirakı ilə formata üstünlük verir”, – Beynəlxalq Böhran Qrupunun (ICG) Cənubi Qafqaz üzrə baş analitiki Olesya Vartanyan “Kommersant”a müsahibəsində deyir. Onun sözlərinə görə, əgər görüş son nəticədə Avropa platformasında baş tutmasa, bu, Ermənistan üçün pis xəbər olacaq, çünki Qərbin iştirakı ilə hazırlanan proseslər dayanmaqdadır. “Söhbətin məzmunu çətin ki, dəyişsin, çünki problemlər eynidir. Amma bu, Ermənistanın maraqlarına uyğun olmaya bilər”, – ekspert qeyd edir.

Vartanyan fikrini belə davam edir: Bakı üçün əsas odur ki, rabitə təhlükəsizliyi təmin olunsun və “Rusiya nümayəndələri bunu təmin etməlidir”.

“Ermənistan isə öz ərazisində təhlükəsizliyi təmin etmək istəyir. Məntiqlidir. İrəvanda Rusiyanın iştirakının sabitliyin qorunmasına kömək edəcəyi əminliyi yoxdur”, – deyə Olesya Vartanyan fikrini yekunlaşdırıb.

Qafqaz Siyasi Təhlil Mərkəzinin (Bakı) direktoru Əhməd Əlili də fikir ayrılıqlarına işarə edir. “Tezliklə sülh müqaviləsi imzalana bilərmi? Hər iki lider buna hazır olduqlarını bildiriblər. Ancaq eyni sənəddən danışırıq? Düşünürəm ki, hər bir tərəfin müqavilənin öz versiyası var. Məsələ ortaq variantın olub-olmamasıdır”, deyə cənab Əlili “Kommersant”la söhbətində qeyd edir.

Ekspert kommunikasiyaların qorunması ilə bağlı mübahisəni yeni fikir ayrılığı mövzusu adlandırır. Əhməd Əlili deyir ki, eyni zamanda, burada Bakı və Moskvanın mövqeləri üst-üstə düşür, eyni zamanda, “Ermənistan özündə olmayan şeylər üçün bazarlıq etmək istəyir”. “Yolun keçməli olduğu ərazi üzərində heç bir suverenlik yoxdur. Orada Rusiya sərhəd qoşunları yerləşdirilib”, – deyə o vurğulayıb. Lakin o qeyd edir ki, bu mövzu daha çox Moskva ilə İrəvan arasında olan məsələdir.

Azərbaycan üzrə rusiyalı ekspert Aleksandr Budberq hesab edir ki, kommunikasiya məsələsi yeni eskalasiyaya səbəb olmayacaq. “Mən müharibə ehtimalını aşağı qiymətləndirirəm, hesab edirəm ki, Ermənistanın imkanı yoxdur, Bakının isə arzusu. Azərbaycan Zəngəzuru heç bir sanksiyaya dəyişmək istəmir. Amma vəziyyət statik olaraq qalmır və onun necə inkişaf edəcəyini görməliyik. Əgər hansısa beynəlxalq qüvvələrin tətbiqi ilə bağlı çağırışlar olsa, bu, hamını qıcıqlandıracaq. Mən əmin deyiləm ki, İran orada məsələn, Fransa sülhməramlılarını görməkdən məmnun olacaq”, – deyə cənab Budberq bildirib.

Onun sözlərinə görə, regionda uzunmüddətli sülhün bərqərar olması və müvafiq olaraq bütün tərəflərin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması imkanı var. “Burada Ermənistanın mövqeyi əsasdır. Biz özümüzün və xalqımızın xeyrinə burada və indi qərar verməliyik”, – deyə o bildirib.

Hazırladı: Natiq Səlim,

KONKRET.az

Mənbə: Kommersant