Virginia universitetinin professoru Daniel Huk  İsaak Nyutonun birinci qanununun tərtibində səhv aşkar edib . O, sübut edib ki, fizikin kəşfi 300 il əvvəl latın dilindən ingilis dilinə səhv tərcümə edilib.

KONKRET.az xəbər verir ki, Hookun araşdırması 2023-cü ilin yanvarında “Philosophy of Science” jurnalında dərc olunub. Alim yazır ki, tərcümə edilən birinci hərəkət qanunu adətən belə səslənir: “Cismə xarici qüvvə təsir etmədikcə, o tərpənmir və ya bərabər şəkildə hərəkət edir”. Lakin Huka görə, latın dilindən “nisi quatenus” bağlayıcısı “əgər” kimi deyil, “çünki” kimi tərcümə edilməlidir. Buna görə də, birinci qanunu təfsir etməyin ən yaxşı yolu belə olardı: “Cismin vəziyyətindəki hər bir dəyişiklik tətbiq olunan qüvvələr nəticəsində yaranır” və ya başqa sözlə: “Cismlər yalnız güc nəticəsində hərəkətə keçir.”   Huk əsərində yazır ki, bəzi alimlər onun Nyutonun birinci qanununu tərcüməsini  qeyri-ənənəvi, bəziləri isə açıq-aşkar hesab edirlər:

“Birinci qanunun güclü oxunuşu, mənim bildiyimə görə, heç vaxt çapda aydın şəkildə ifadə və müdafiə edilməmişdir. Əksinə, qanunun zəif oxunuşları onlarla görkəmli tarixçi, filosof və fizik tərəfindən açıq-aydın təsdiqlənib”.  Professorun sözlərinə görə, Nyutonun özü  ilk tərcüməni görməyib. Huk həmçinin hesab edir ki, onun tərcüməsi Nyutonun davamçıları arasında yaranan fikir ayrılıqlarını aradan qaldıracaq.  2020-ci ildə Nyutonun “Təbiət fəlsəfəsinin riyazi prinsipləri” adlı ilk nəşrinin nüsxəsi Fransada aşkar edilib . Bu kitab Korsika adasındakı Ajaccio şəhərindəki Fesch kitabxanasında nadir kitab hesab edilir.  XVII əsrə aid edilən  əsər 1687-ci ildə latın dilində nəşr olunan ilk nüsxələrindən biridir. Əsər əsas zalın yuxarı rəflərində aşkar edilib.  Kitabxana əməkdaşlarının sözlərinə görə, kitab Napoleon Bonapartın kiçik qardaşı Lüsyen Bonapartın biblioqrafik göstəricisinin tədqiqi nəticəsində aşkarlanıb. Nüsxələrdən biri Christies auksionunda 3,7 milyon dollara satılıb.

Vəli Həsənoğlu,

KONKRET.az