Qatar miqrant işçilər üçün populyar bir ölkədir. BMT-nin məlumatına görə, işçilərin oradan vətənlərinə göndərdikləri pul köçürmələrinin həcminə görə, bu, aparıcı on ölkələrdən biridir. Hər il bu köçürmələr 10 milyard dolları aşır, baxmayaraq ki, bu, Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ-dan gələndən bir neçə dəfə azdır.
Tacikistan hakimiyyəti Rusiya istiqamətinə alternativlərdən biri kimi Qətərə maraq göstərir. Bu ilin əvvəlində Tacikistan Qətərlə işçilərin qəbulunu tənzimləmək üçün müqavilə imzalayıb. Daha sonra mövzu Dohada Parlamentlərarası Birliyin Məclisində müzakirə edilib.
Bu yaxınlarda respublikanın Xarici İşlər Nazirliyi “Tacikistandan işçi qüvvəsi cəlb etmək, Qətərdə əmək bazarında məşhur peşələr və əmək miqrantları üçün təlimlər təşkil etmək” üçün bir komissiya yaradıldığını elan edib.
Düşənbədəki perspektivlərlə təmkinli danışsalar da, mütəxəssislər Qətərin çox isti iqliminə və digər məhdudiyyətlərə işarə edirlər.
“İndi Qətərdə 2022 Dünya Kuboku üçün obyektlərin tikintisi davam edir”, – deyə əmək nazirinin müavini Emin Sanguinzoda bildirib: “İqlim şəraiti bizimlə üst-üstə düşmür və buna görə miqrantlarımız dəvət olunmur. Digər tərəfdən, orada əmək miqrantlarının orta aylıq əmək haqqı 350 dollardan çox deyil. Bu Tacikistan vətəndaşlarına uyğun deyil”.
Onun sözlərinə görə, işçilər başqa sahələrə – nəqliyyat, təhlükəsizlik və informasiya texnologiyaları sahələrinə cəlb edilməlidir. Ancaq burada maneələr ola bilər – ixtisas və dil maneəsi.
“Qətər, Səudiyyə Ərəbistanı və bütün digər ölkələr yüksək ixtisaslı miqrantlara ehtiyac duyurlar”. Bunu isə Tacikistandan olan miqrasiya üzrə ekspert Raxmon Ulmasov deyib: “Özümüzdə isə belə kadrlar ya yoxdur, ya da olduqca azdır”.
Ancaq Qətərin kifayət qədər öz problemləri var – və onlar getdikcə diqqəti cəlb edir. Amnesty İnternational təşkilatının son hesabatında Qətərdə minlərlə miqrantın maaş verilməməsi ilə üzləşdiyi bildirilir.
Öz araşdırmalarını dərc edən İngilis jurnalistləri Qətərdəki işəgötürənlər qaydalara zidd olaraq insanları xüsusilə isti saatlarda işə göndərməkdə günahlandırılar. İstilik səbəbindən müəlliflər ölkədə hər il yüzlərlə əmək miqrantının öldüyünü söyləyirlər.
Bu qalmaqallar içərisində Qətər hökuməti tədbir görməyə söz verir. Əks təqdirdə işəgötürənin razılığı olmadan işi tərk etməyi qadağan edən sistemdən imtina ediləcək.
Lakin qlobal iqlim dəyişikliyi fonunda istər miqrantlar, istərsə də yerli sakinlər üçün risk yaradan istilər daha ciddi bir problemə çevrilib.
Qeyd edək ki, Ərəbistan yarımadasının şərqində olan Fars körfəzinə uzanan Qətər şimal-qərbdən Bəhreyn, qərb və cənubda Səudiyyə Ərəbistanı və şərqdə Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə həmsərhəddir. Tək quru sərhəd qonşusu Səudiyyə Ərəbistanı olub digər tərəfləri Fars körfəzi ilə əhatə olunub. 1.7 milyon əhalisi olan Qətər, artan neft qiymətləri və sahib olduğu təbii qaz ehtiyatları sayəsində adam başına düşən gəlirə görə dünyanın ən zəngin ölkəsidir.
Ölkə təbii qazın ən böyük beş istehsalçısından biridir (və mayeləşdirilmiş təbii qazın ən böyük ixracatçısıdır).
Digər zəngin Körfəz ölkələri kimi Qətər də miqrant əməyinə etibar etməyə alışır. Onlar demək olar ki, tamamilə özəl sektoru doldururlar (yerli sakinlərin payı 10% -dən çox deyil). Üstəlik, miqrantlar ölkə əhalisinin əksəriyyətini təşkil edir (Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının məlumatına görə, təxminən 75%).
Miqrantlar – əsasən Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrindən, habelə Afrikadan olan mühacirlər – 2010-cu illərin əvvəllərindən bəri artmışdır. Qətər 2022-ci ildə Dünya Kubokuna ev sahibliyi etmək hüququ qazanıb. Ona görə də ölkədə tikinti bumu başlayıb – stadionların, hotellərin, nəqliyyat obyektlərinin tikintisi və yenidən qurulması və s. 2010-cu ildən 2018-ci ilə qədər miqrantların sayı 1 milyon nəfərdən çox artıb.
Şərtlər
Bütün bunlar problemlərə diqqəti cəlb edir. Amnesty International-ın 2016-cı il tarixli bir hesabatında miqrantların pis şəraitdə yaşadıqları, maaş gecikmələri ilə üzləşdikləri, işəgötürənlərin sənədlərini götürdükləri və bəzən müqavilədə nəzərdə tutulmayan işləri görməyə məcbur etdikləri qeyd edilib.
İşçilərdən biri xatırladır: “Maaşımı hər zaman saxlayırdılar”. – Sonra menecerə dedim ki, evə qayıtmaq istəyirəm. Buna cavab olaraq, işləməyə davam etməyimi istədilər, əks halda məni ümumiyyətlə buraxmayacaqlarını dedilər”.
Bir çoxu Qətərdə iş tapmaq üçün vətənlərində vasitəçilərə pul ödəyirlər – buna görə tez-tez borc götürürlər (insan hüquqları fəallarına görə, Qətərin əmək miqrasiyasının əsas sahələrindən biri olan Nepalda, iş xərcləri üçün oraya getmək imkanı var) 1.5 min dollar – Nepalın özündə orta illik gəlirdən üç qat).
Miqrantın ölkədə qalması – və bu şəraitin şərtləri işəgötürəndən asılıdır. Onun səlahiyyətində – iş və yaşayış icazəsinin uzadılması, həmçinin iş yerlərinin dəyişdirilməsinə qoyulan qadağa. Ötən ilədək hüquq müdafiəçilərinin qeyd etdiyi kimi, işəgötürən hətta miqrantların ölkədən getmələrini qadağan edə bilərdi (tərk etmək icazəsi onunla razılaşdırılmalı idi).
Sistem (dəqiq olaraq Qətərin səlahiyyətlilərinin indi ləğv edəcəyini vəd etdikləri) ərəb dilindən “təminat” və ya “dəstək” olaraq tərcümə olunan “kafala” kimi tanınır.
Əslində, bu, demək olar ki, işçiyə maaş verilməsə də, onu daha da işləməyə məcbur edə bilər.
Qətər hakimiyyəti miqrantların hüquqlarını qorumaq üçün bəzi tədbirlər gördü – xüsusən, səmərəsiz əmək məhkəmələrini islah etdi. Onları əvəz edən xüsusi komitələr miqrantların şikayətlərini (ilk növbədə maaş borcları) pulsuz həll edir.
Ancaq Amnesty İnternational təşkilatının son hesabatında qeyd olunduğu kimi, effektivlik yoxdur – cavab vermək üçün aylar gözləmək lazımdır. Və miqrantlar işəgötürəni pul ödəməyə məcbur etmək gücünə sahib deyillər.