Cənubi Qafqazda son illər müşahidə edilən geosiyasi dəyişikliklər Rusiya Federasiyasının bölgədəki mövqeyinə birbaşa təsir edir. Hərçənd “Rusiya Cənubi Qafqazdan birdəfəlik gedir” demək üçün hələ tezdir, artıq baş verən bir sıra mühüm hadisələr bu istiqamətdə ciddi siqnallar verir. Moskvanın bölgədəki təsir imkanlarının zəiflədiyi, yerini isə yeni oyunçulara verdiyi getdikcə daha da aydın görünür.
Əvvəla, 2025-ci ildə Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan çıxması bu tendensiyanın ən önəmli sübutlarından biridir. Azərbaycan torpaqları üzərində suverenliyini tam bərpa edərkən, Moskva burada həm hərbi, həm də siyasi varlığını itirmiş oldu. Artıq Ermənistan və Azərbaycan arasında vasitəçilik təşəbbüsləri də Rusiya üçün bağlanmış qapıdır. Bu missiyada Avropa İttifaqı və ABŞ daha fəal şəkildə iştirak etməyə başlayıb.
Ermənistan hökumətinin son dövrlərdə Rusiya ilə məsafəli siyasət yürütməsi də diqqətəlayiq məqamdır. Baş nazir Nikol Paşinyanın “Rusiya etibarsız müttəfiqdir” kimi kəskin bəyanatları, KTMT-dən uzaqlaşma niyyətləri və Qərblə – xüsusən ABŞ və Aİ ilə – daha sıx əməkdaşlıq, Moskvanın bölgədəki mövqeyinin nə dərəcədə zəiflədiyini açıq şəkildə göstərir. Ermənistan hökuməti bu yolla həm təhlükəsizlik, həm də iqtisadi gələcəyini fərqli istiqamətlərdə qurmağa çalışır.
Azərbaycan isə Rusiya ilə münasibətlərdə praqmatik, lakin getdikcə daha çox balanslı siyasət yürüdür. Qarabağda qələbə və sülhməramlıların çıxması fonunda Bakı artıq Moskvadan strateji asılılıq daşımır. Türkiyə ilə qurulan hərbi-siyasi ittifaq, eyni zamanda Çin, Aİ və Orta Asiya ilə enerji və logistika sahəsində inkişaf etdirilən əməkdaşlıq Azərbaycanın çoxqütblü və müstəqil geosiyasi kursunu formalaşdırır.
Gürcüstanda isə vəziyyət daha öncədən fərqlənmişdi. 2008-ci il müharibəsindən sonra Rusiya ilə diplomatik münasibətlərin olmaması, Abxaziya və Cənubi Osetiyadakı Rusiya hərbi mövcudluğu və Tbilisinin Avropa İttifaqına doğru istiqamətlənməsi bu ölkənin də Moskvanın orbitindən çıxmaq istəyini nümayiş etdirir. Hökumət hər nə qədər balanslı xətt aparmağa çalışsa da, ictimai və siyasi mühit Avro-Atlantik kursa daha açıq dəstək verir.
Bütün bunlara baxmayaraq, Rusiya bölgədən tam çıxmayıb. Gürcüstanda Abxaziya və Cənubi Osetiyada hərbi bazaları qalır, Ermənistanda Gümrü şəhərində yerləşən 102 saylı hərbi baza hələ də fəaliyyət göstərir. Bundan başqa, Rusiya regionda enerji, informasiya və nəqliyyat vasitəsilə təsir imkanlarını qismən saxlayır. İnformasiya müharibəsi və təbliğat sahəsində də Moskva aktivliyini qorumağa çalışır.
Proqnozlara gəldikdə isə, 2025–2030-cu illərdə Cənubi Qafqazda yeni güc balansının daha da formalaşacağı gözlənilir. Azərbaycan Rusiya ilə münasibətləri daha soyuq, amma sabit şəkildə davam etdirəcək, öz müstəqil və çoxtərəfli siyasətini davam etdirəcək. Zəngəzur dəhlizi və regional nəqliyyat layihələri bu kursu möhkəmləndirəcək.
Ermənistan isə böyük ehtimalla Rusiya orbitindən çıxacaq, lakin bu dəyişiklik təhlükəsizlik sahəsində boşluq yarada bilər. ABŞ, Fransa və Aİ ilə inteqrasiya sürətlənəcək. Gümrü hərbi bazasının bağlanması ehtimalı artıq real ssenariyə çevrilməkdədir. Bununla belə, daxili siyasi sabitlik Paşinyan hökuməti üçün həssas məsələ olaraq qalacaq.
Gürcüstanın Avropa İttifaqı ilə münasibətləri dərinləşəcək, NATO ilə əməkdaşlıq imkanları artacaq. Rusiya isə separatçı bölgələrdəki hərbi və siyasi vasitələrlə təsirini saxlamağa cəhd edəcək.
Nəticə etibarilə, Rusiya Cənubi Qafqazdan tam çıxmasa da, bu istiqamətdə ciddi zəifləmə prosesi gedir. Bu dəyişikliklər bölgə dövlətlərinə daha çox müstəqil qərarlar vermək, yeni tərəfdaşlıqlar qurmaq və milli maraqları daha sərbəst şəkildə qorumaq imkanı verir. 2025–2030 dövrü Cənubi Qafqaz üçün yeni bir mərhələnin – daha az Rusiya təsiri, daha çox çoxtərəfli diplomatiya mərhələsinin başlanğıcı ola bilər.
Müşviq Tofiqoğlu
KONKRET.az