Bu ilin sonunda ABŞ-də prezident seçkiləri keçiriləcək. Hazırda Amerikada iqtidarda olan demokratlar hakimiyyəti əldən vermək istəmir və növbəti dövrdə ölkəni idarə etmək üçün mübarizə aparırlar. Demokratların ən ciddi rəqibi isə keçmiş president, respublikaçı Donald Trampdır. Amerikada çoxları keçmiş prezidenti istəməsə də, əksəriyyət onu dəstəkləyir. Demokratlar isə Trampın əleyhinə kampaniyanı davam etdirirlər. ABŞ-nin keçmiş prezidenti Barak Obama da Donald Trampın Ağ Evə qayıtmasını təhlükəli adlandırıb. Beşillik hakimiyyəti dövründə silahlı münaqişələrdən yayınan Tramp ABŞ tarixinə münaqişə etməyən prezident kimi düşüb. Onun rəqibləri demokratlar isə hakimiyyətə gələn kimi dünyanın müxtəlif bölgələrində müharibələri alovlandırmaqla məşğuldurlar. Görünür, Amerika siyasətçiləri də öz hakimiyyətlərini münaqişə ocaqları üzərində qurmağı üstün tuturlar. Barak Obama Trampın yenidən ABŞ prezidenti seçilməsindən qorxduğu üçün Baydenin komandasını seçki kampaniyasında aktiv olmağa çağırıb.

Bəs görəsən, Trampın hakimiyyətə qayıdışına Amerikada niyə bu qədər narahatdırlar? Əslində Tramp Ağ evə yenidən qayıtsa dünyanı hansı təhlükə gözləyir? Bu sualları amerikalı ekspertlər cavablandırıb.

Əvvəlcə professor Qriqori İoffenin fikirlərini təqdim edirik. Professor bildirib ki, ABŞ-də Trampın qayıdışından qorxanların sayı elə də çox deyil:

“Çünki bu, Demokrat Partiyasına sədaqətlə xidmət edən, lakin ölkənin ən azı yarısının etibarını itirmiş əsas mediaya qeyri-ixtiyari assimilyasiya yaradır”. Onun sözlərinə görə, Trampın qayıdışından ən çox oliqarxiyaya, yəni hərbi-sənaye, əczaçılıq və maliyyə korporasiyalarına xidmət edənlər qorxur. “Bu korporasiyalar aşağıdakılara üstünlük verir:

a) Gələcəkdə demokratlara səs verəcək qeyri-qanuni immiqrantlar;

b) Tamamilə sovet tipli senzura;

c) DEI (müxtəliflik, bərabərlik və daxilolma) şəklində irqçilik.

Bu üçlüyün əsas komponenti olan bərabərlik onunla fərqlənir ki, ikincisi imkan, birincisi isə nəticə bərabərliyini nəzərdə tutur. Məsələn, hava yolları üçün pilot seçərkən əsas amil bacarıq əldə etmək deyil, seçilən pilotlar arasında əvvəllər az təmsil olunan irqi qrupların təmsilçiliyidir. Təsəvvür edin ki, eyni meyarlara cavab verən bir həkim tərəfindən müalicə olunmusunuz və o, cinsi azlıqdır. Həkiminizin gey olduğunu bildikdə hansı hissləri keçirəcəksiniz? Bunlar mümkün izahatlardan yalnız bəziləridir. Buna görə də Trampın qayıdışından “hamı qorxur” düsturu tənqidə tab gətirmir. Bəli, korporasiyalar həm də qeyri-qanuni immiqrantlarla işləməkdə maraqlıdır. Çünki bu, onlara əməkhaqqına qənaət etməyə imkan verir”.

Analitik və publisist Samson Katzman isə öz növbəsində Baydenin prezidentlik müddətinin başa çatmasını və Trampın seçki gündəmini dəyərləndirib:

“2023-cü il dekabrın 17-nə olan məlumata görə, amerikalıların 55,4%-i Baydenin fəaliyyətini bəyənməyib. Prezidentin iqtisadiyyat, immiqrasiya və xarici siyasət kimi əsas fəaliyyət sahələrindən narazılığını bildirib. Onu yalnız 38,9% seçici dəstəkləyib. Bununla belə, 2024-cü il seçkilərinə hələ çox vaxt qalıb və hazırkı prezidentin yenidən seçilmək şansı kifayət qədər yüksəkdir”.

Ekspertin sözlərinə görə, Co Baydenin vəzifəyə gəldiyi əsas vədlərin siyahısı budur: “COVID-19 ilə mübarizə, iqtisadiyyatı yenidən işə salmaq, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəni yeniləmək, amerikalıların səsvermə hüquqlarını qorumaq və ikitərəfli əməkdaşlığa qayıtmaq.

Bununla belə Bayden daha iki ciddi problemlə üzləşib. Bunlar Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü və yüksək inflyasiyadır. Amerika şəhərlərinin rifahını məhv etmək təhlükəsi yaradan qeyri-qanuni mühacir axını problemi də var. ABŞ-də dövlət borcu 34,01 trilyon dollara qalxıb. Hansı partiyanın namizədinin hakimiyyətə gəlməsindən asılı olmayaraq, nə demokratlar, nə də respublikaçılar populizmdən əl çəkməyə, elektoratlarını itirməyə və sosial proqramlara ayırmaları azaltmağa hazır deyillər. Baydenin prezidentliyinin ilk aylarında istehsalat 12,98 milyona çatıb ki, bu da 2008-ci ildən bəri ən yüksək göstəricidir. Xarici siyasətdə Bayden administrasiyası Ukraynadakı müharibəyə qarşı mübarizədə beynəlxalq səylərə rəhbərlik edib və oktyabrın 7-də HƏMAS terrorçularının İsrail vətəndaşlarına qarşı həyata keçirdikləri qırğını qeyd-şərtsiz pisləyib. Lakin seçiciləri narahat edən əsas məsələ iqtisadiyyatın vəziyyətidir və burada Amerikanın orta təbəqəsi bu günə kimi heç bir müsbət dəyişiklik hiss etməyib. Baydenin prezidentliyi dövründə benzinin qiyməti demək olar ki, iki dəfə artıb. İkinci müddətə seçiləcəyi təqdirdə onun əsas rəqibi Donald Tramp ABŞ-yə idxal olunan bütün mallara rüsumların 10% artırılmasını təklif edir”.

Katzman bildirib ki, Tramp bəzi ştatlardakı talançılara və oğrulara qarşı liberal münasibəti qəbul etmir:

“O, qadağaların tərəfdarıdır. ABŞ şəhərlərindən evsizlər çadır şəhərciklərinə köçürülür. Orada onlara həkimlər, psixiatrlar və narkomaniya mütəxəssisləri kömək edirlər. Tramp ABŞ-nin Rusiya ilə müharibədə Ukraynaya dəstəyini tənqid edib və seçiləcəyi təqdirdə müharibəni 24 saat ərzində bitirə biləcəyini bildirib. Tramp həmçinin iddia edir ki, Avropa Rusiya – Ukrayna münaqişəsində Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə göndərilmiş sursat və hərbi texnikanın əvəzini ABŞ-yə ödəməlidir. Tramp onu da bildirib ki, onun prezidentliyi dövründə Amerika NATO-nun məqsəd və missiyasını əsaslı şəkildə yenidən nəzərdən keçirəcək. Qeyd edib ki, Avropa ölkələri öz hərbi büdcələrini daha da artırmalıdır. Trampın fikrincə, Amerikanın Avropa müdafiə çətirində iştirakı Amerika vergi ödəyicisi üçün çox bahadır. Bayden kimi Tramp da HƏMAS-a qarşı müharibədə İsraili dəstəkləyir. Gördüyümüz kimi, Trampın Baydendən fərqi daha çox amerikayönlü seçki gündəliyi ilə bağlıdır.

Əgər o seçilərsə, dünyanın gündəmi necə dəyişəcək? Mən Donald Trampın Ukraynadakı münaqişənin 24 saat ərzində başa çatması ilə bağlı bəyanatlarında müəyyən risklər görürəm. Bu, Ukraynanın özünü nəzərə almadan, həm onun, həm də Qərb demokratik ictimaiyyətinin maraqlarının qurban veriləcəyi, qlobal beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin dağılmasının davam edəcəyi pərdəarxası razılaşmalar üçün təhlükə yaradır. Bununla belə, seçiləcəyi təqdirdə onun yanında belə bir ssenarinin zərərliliyinə inandıra biləcək ixtisaslı beynəlxalq ekspertlərin olması lazımdır”.

Vəli Həsənov,

KONKRET.az