Düz 30 il bundan əvvəl SSRİ-nin rəhbəri Mixail Qorbaçov AFR kansleri Helmut Kol ilə danışıqlarda iki Almaniyanın birləşməsinə razılıq verdi.
KONKRET.az Rusiya mediasına istinadən xəbər verir ki, tarix göstərir ki, bu, Rusiyanın milli maraqlarına zidd olub və Kreml üçün ən bahalı diplomatik məğlubiyyətlərdən birinə çevrilib. Özü də ona görə yox ki, biz almanlar üçün bölünmüş xalqın taleyini istəmişik.
Bu fikirlər “Vzqlyad” qəzetinin səhifəsində dərc edilib.
Həmin fikirləri sizə təqdim edirik:
“Xalqda tarixi yaddaşının formalaşdırılması heç də həmişə təbii proseslərlə deyil, həm də ani siyasi, strateji məqsədlərlə idarə etmək olar. Belə şeylərdən danışarkən, adətən, Rusiyanı nümunə göstərirlər və hətta zarafat da edirlər ki, bu, keçmişin daim dəyişdiyi dünyada yeganə ölkədir.
Reallıqda bu, belə deyil. Biz heç də yeganə belə bir ölkə deyilik.
Şərqi Avropada “məxməri inqilablar” seriyasından və Varşava Müqaviləsi Təşkilatının dağılmasından sonra keçmiş sosialist ölkələrində XX əsrin rəsmi tarixinin təftişi başlandı. Bununla bağlı tez — tez xatırlanan Polşada bu, daha geniş vüsət alıb, lakin digər respublikalar da kənarda qalmayıb. Onların tarixşünaslığında totalitar sovet rejiminin günahsız qurbanları obrazı yazılıb.
Onun təhsil standartı ağır idi, yalnız istisna Şərqi Almaniya idi. Qərbi Almaniya ilə standartlaşdırılmış. Günahkar qoyunların və qırmızı canavarın təqsiri olmadan alman dilində Polşa-Baltikyanı mahnının səsləndirilməsinə cəhdlərin qarşısı alındı, çünki bu, nasist rejiminin bəraət qazanmasına səbəb oldu.
Lakin cəmi bir neçə ildən sonra Şərq almanlarına kompensasiya kimi digər tarixi mif (üsyan etmiş azadlıqsevər Xalq haqqında) Berlin divarını söküb öz cəsarətli açıq hərəkəti ilə Almaniyanı vahid dövlətə birləşdirdi.
Bu yalan deyil, yarım həqiqətdir, amma bir şeydə yalandan daha pisdir.
ADR və AFR — in birləşməsi Qərbin əsaslı şəkildə silkələməyə, lakin hələ də qüdrətli sovet hakimiyyətinə meydan oxumağa hazır olduğu məqsəd deyil. Bu, yalnız ona görə mümkün olmuşdur ki, Sovetlər İttifaqı ona öz “xeyirini” vermişdir. ABŞ prezidenti Reyqan Mixail Qorbaçova “bu (Berlin) divarı məhv etmək” çağırışı ilə müraciət etdikdə, o, ünvan sahibini səhv salmayıb. Və əgər ünvan sahibi qulaq asmasaydı, almanların bütün yaxşı birləşdirici niyyətləri və bütün “demokratik mitinqlər”i qumla suya gedərdi.
İndi almanlar üçün belə nəhəng bir hadisədə rus-sovet rolunun üstündən xətt çəkməyə çalışırlar. Doğrudur, rəsmi olaraq AFR-in rəhbərləri və diplomatları bu rolu etiraf edirlər.
Bu, böyük siyasət dünyasında yalnız bir “tarixi minnətdarlıq” şəklində alicənablığa görə haqqın qəbul edilə bilməməsinin bariz nümunəsidir: bu, çox aşağı qiymətdir, lakin nəticədə ödənilməyəcək. BMT-nin digər üzvü (AFR) tərəfindən bir üzvün (ADR) udmasına görə Qorbaçovun vizası Vətən diplomatiyasının böyük səhvi oldu.
Bu tezisi asanlıqla sübut etmək olar: ən azı biz Alman hakimiyyətindən Almaniyanın neytral statusunu və maddi dəstəksizliyini ala bilərdik — SSRİ-nin AFR-dəki keçmiş səfiri Valentin Falin almanların ayrılmağa hazır olduqları 100 milyard marka məbləğində böyük məbləğə sahib idi.
Maksimum söhbət NATO-nun şərqə doğru genişlənməkdən imtina üzrə öhdəliklərindən gedə bilərdi.
Qorbaçovun “ADR-i satması” tez-tez publisistikada rast gəlinir. Məsələn, Fransız yazıçısı və keçmiş sovet diplomatı Vladimir Fedorovski bunu belə təsvir edir:
“Qorbaçov da, Sarkozi kimi, alkoqola dözmür, əgər o vaxt artıq iki şüşə şərab içirdisə. Mixail, bilirsən, Almaniyanın birləşməsi, Reyn kimi dayanmayan axındır”. O, həmin anda taleyüklü frazaları susdurur və deyir: “Bundan başqa, biz ödəməyə hazırıq”. Bunun ardınca bir dəqiqəlik sükut baş verdi, ondan sonra Qorbaçov İ üzərində nöqtə qoydu: “Nə qədər?”.
Bu yanaşma Qorbaçovu tarixi ədalətin tələb etdiyi ən yaxşı məqamla ortaya qoyur: Moskva Bonndan qəpik alıb. SSRİ hökuməti o qədər ucuzlaşıb ki, bunu hətta indi, 30 il sonra da xatırlamaq acı təsir bağışlayır.
Bunun təəssüfünü başqa bir hadisənin ifrat xarakter daşıması kimi qiymətləndirmək olmaz. Vaxtaşırı rast gəlinən fikirlər ki, Moskva Almaniyanın birləşməsinə istənilən vasitə ilə müqavimət göstərməli idi.
Reyn suları ilə prosesi müqayisə edərkən, kartlarını yıxdıqda və bütün 100% müvəffəqiyyətə əmin olmadıqda. Lakin Almaniyanın iki hissəsinin birləşmək üçün qarşılıqlı istəyi həqiqətən güclü idi, gec — tez bu proses başa çatdırılardı. Qorbaçovun dövründə yox, Yeltsinin dövründə. ADR Sovet blokunun bütün ölkələrindən ən zəngin və inkişaf etmiş idi, lakin Şərq almanlarının həyat səviyyəsi hələ də qərbdən əhəmiyyətli dərəcədə aşağı idi.
AFR və ADR-in birləşməsinə güc yolu ilə müqavimət göstərən, nəticədə isə yenə də uduzan “Alman azadlığını boğan”ın rolu Moskvanın özü üçün seçdiyi roldan pis olardı. Lakin 1990 — cı ildə bu, onun üçün yalnız iki variantdan ibarət seçim deyildi, yalnız Berlin yox, Vaşinqton da SSRİ-nin xeyrinə ciddi güzəştlərə hazır idi.
Helmut Kol öz məqsədinə möhkəm addımlayan və öz tarixi missiyasını çox gözəl yerinə yetirən böyük siyasətçidir və bunu Almaniya unutmayacaqdır. Amma görünən odur ki, o, uğur qazanmağın büdcə üçün o qədər də asan və labüd olduğu faktına valeh olub. Onun diplomatik qələbəsi xeyli dərəcədə Sovet tərəfinin bağışlanmaz yumşaqlığı ilə müəyyənləşib.
Qorbaçov hüquqi cəhətdən heç bir şəkildə qeydə alınmamış, gələcəkdə NATO-nun genişlənməyəcəyinə dair sırf şifahi vədlərlə kifayətləndi. Bu, hətta onun üçün qətiyyən sərfəli olmayan sövdələşmə lobbiçisi kimi çıxış etməsi üçün də kifayət etdi.
Kolun iddialı planı yalnız Vaşinqtonda birmənalı şəkildə dəstəklənmişdir. Paris ona skepsislə yanaşırdı, Britaniyanın Baş naziri Marqaret Tetçer isə qəti etiraz edirdi. Danışıqlar prosesini ləngitməyə çalışan London ADR torpaqlarında Britaniya ordusuna hərbi təlimlərin keçirilməsi azadlığına dair bilərəkdən yerinə yetirilməmiş tələb irəli sürdü və Qorbaçov Britaniyalıları əvvəlcədən şərt olmadan sövdələşməyə razılaşmağa, halbuki, öz ordusunu nümayiş etdirməli idi.
Qeyd etmək lazımdır ki, məhz sövdələşmədən söhbət gedirdi. Məğlub olan Reyxin ərazisinə görə məsuliyyəti öz aralarında bölüşən dörd qalib dövlət rəsmi olaraq ondan imtina etməli və Alman taleyini Alman əlinə qaytarmalı idi. Bu, tarixə Almaniya ilə bağlı qəti nizamlama haqqında Müqavilə, ya da dördüncüsü Moskva, Vaşinqton, London və Paris, ikisi isə ADR və AFR — dir.
Çünki o, son nəticədə ADR torpaqlarına hərbi və siyasi təsirlərini genişləndirməyi nəzərdə tuturdu. Lakin o zaman amerikalılar SSRİ ilə yeni münasibətləri və şəxsən Qorbaçovla dostluğu kəskin qiymətləndirirdilər. O prinsipiallıq göstərsin, Vaşinqton Kol naminə Moskva ilə münaqişəyə imza atmazdı.
İndi Aİ-də müsbət mənada SSRİ-ni (hətta Rusiya Federasiyası formasında) təmsil etmək qəbul edilməyib. Sovet jestinin nəcibliyi və genişliyi yaddaşdan çıxarılır və almanların növbəti nəsli tərəfindən bölünməyəcəkdir.
“Mürəkkəb tarixi münasibətlərdə parlaq ləkə” dünyanı bürüyür, NATO — nun Rusiya sərhədləri yaxınlığında yerləşən bazaları isə gerçəklikdir.
Əlbəttə ki, almanlar üçün yalnız sevinmək olar, onlar özləri üçün ideal şərtlərlə əla müqavilə bağladılar. Avropa qarşısında Sovet borclarını ödəmək və NATO-nun genişlənməsinə müqavimət göstərmək cəhdlərinə həddindən artıq çox güc və vəsait xərclənib, halbuki bütün bu problemləri hələ 30 il əvvəl həll etmək olardı”.
Babək Göyüş
KONKRET.az