Avropa İranın “torbasını TİKİR” – Tehran isə atom silahı həvəsini gizlətmirbackend

Avropa İranın "torbasını TİKİR" - Tehran isə atom silahı həvəsini gizlətmir

İran Avropa Parlamentinin İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunu (SEPAH) terror təşkilatı kimi tanımaq çağırışına qarşı tədbir olaraq Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsindən çıxa və BMT Beynəlxalq Nüvə Agentliyinin (MAQATE) müfəttişlərini ölkədən çıxara biləcəyini bildirir. Bu ehtimal yanvarın 22-də İran parlamentində SEPAH-ın baş komandanı general Səlami və xarici işlər naziri Abdullahianın iştirakı ilə müzakirə edilib.

Bazar günü qapalı iclasdan sonra çıxış edən xarici işlər naziri deyib: “Bütün imkanlar mümkündür”. İranda davam edən nüvə böhranında bu, ilk dəfədir ki, yüksək rütbəli bir məmur Qərbin İrana qarşı repressiyalarına mümkün cavab olaraq müqavilədən çıxmaq ehtimalından danışıb.

Prezident İbrahim Rəisinin məhkəmə və qanunvericilik orqanlarının rəhbərləri ilə görüşü keçirməsi və prosesin başlanmasına yaşıl işıq yandırması da onu göstərir.

İsrail, Hindistan, Pakistan, Şimali Koreya və Cənubi Sudan istisna olmaqla, demək olar ki, bütün dövlətlər BMT tərəfindən 1968-ci ildə hazırlanmış Müqavilənin tərəfləridir. Müqavilə yalnız beş ölkənin – Rusiya, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və Çinin nüvə silahına malik olmaq hüququnu tanıyır. Onlar nüvə silahlarını və ya digər nüvə partlayıcı qurğularını başqa dövlətlərə verməməyi, onların istehsalını və ya alınmasını təşviq etməməyi öhdələrinə götürürlər. İran şahı müqaviləni ilk imzalayanlardan biri idi.

Hazırda İslam Respublikası yeganə ölkədir ki, “nüvə ölkəsi həddinə” çatmağa çox yaxındır. Tehran cəmi bir neçə aya nüvə silahı hazırlaya bilər. Bu isə o deməkdir ki, Müqavilənin yaratdığı kövrək nüvə nizamı dağılır. Domino effekti başlasa, digər ölkələr Müqavilədən çıxa bilə və bununla da nüvə müharibəsi təhlükəsi artar.

Tehran bu addımı ata bilərmi?

Belə bir fikir var ki, Müqavilədən çıxmaq İran üçün üzvlükdən daha çox üstünlüklərə malikdir. Bu ehtimalın hüquqi əsası da var. Xüsusilə, Tehran “bu Müqavilənin predmeti ilə bağlı fövqəladə hadisələrin ölkənin ali maraqlarını təhlükə altına atdığını” müəyyən edərsə, hər hansı tərəfə iştirakını dayandırmağa imkan verən 10-cu maddəsini aktivləşdirməklə əməkdaşlıqdan imtina edə bilər. İran geri çəkilmək qərarına gələrsə, Müqavilənin digər tərəflərini, eləcə də BMT Təhlükəsizlik Şurasını üç ay əvvəl xəbərdar etməli olacaq.

İranlılar Avropa Parlamentinin yanvarın 19-da qəbul etdiyi, Avropa İttifaqına və onun üzv dövlətlərinə SEPAH-ı terrorçu təşkilatlar siyahısına salmaq xahişini özündə əks etdirən qətnaməni müvafiq “fövqəladə hadisə” kimi qiymətləndiriblər. Qeyd edək ki, sənəddə İİKK və onun köməkçi qüvvələrinin qara siyahıya salınması təklif edilir.

İran və Rusiya hesab edir ki, Avropa Birliyi ABŞ-ın marionetinə çevrilib. Bu qərar Prezident Trampın 2019-cu ilin aprelində İİKK-nı terrorçu kimi tanımaq qərarının gecikmiş Avropa surətidir. ABŞ-dan fərqli olaraq, Avropanın Qərbi Asiyanın həssas regionu ilə ərazi əlaqəsi var.

İran rəsmiləri bildirirlər ki, avropalılar ABŞ-ın oxşar hərəkətinin faydasızlığı təcrübəsi ilə tanış olsaydılar, BMT Nizamnaməsinə zidd olaraq belə qanunsuz və qəbuledilməz hərəkət etməzdilər. O zaman nə üçün avropalı parlamentarilər indi İİKK-nın İrandakı rolundan narahatdırlar?

Nazir Abdollahian bu münasibətlə deyib ki, bəzi avropalı siyasətçilər “diplomatiya sahəsində təcrübəyə malik deyillər”. O, onlara SEPAH-ın terror təşkilatları siyahısına daxil edilməsində israrlı olan azsaylı Avropa rəsmilərindən biri olan Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Burboku xatırladıb. Burbok israr edir: “İnqilab Keşikçilərinin terror təşkilatları siyahısına salınması siyasi baxımdan mühüm və əhəmiyyətlidir”.

Belə bir vəziyyətdə İran buna necə cavab verəcə? Qeyd edək ki, politoloqlara görə, iranlılar artıq Avropanın bütün hərbi qurumlarını terrorçu elan edəcəkləri barədə xəbərdarlıq ediblər. Onlar həmçinin hədələyiblər ki, bundan sonra regiondakı Avropa hərbi qurumlarının heç biri təhlükəsiz olmayacaq, hətta avropalı hərbi diplomatlar da öz səfirliklərində özlərini təhlükəsiz hiss etməyəcəklər. Məclisin spikeri Qalibaf deyib ki, AB SEPAH-a qarşı bunu edərsə, regiondakı Avropa ordularına terrorçu qruplar kimi baxılacaq.

ABŞ 2018-ci ildə Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planından çıxdıqdan sonra İran nüvə silahı yaratmaq imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirdi. Bu gün İran rejiminin nüvə silahı hazırlamağa qərar verib-verməyəcəyini, əgər belədirsə, nə vaxt qərar verəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Lakin Tehran uranın zənginləşdirilməsi proqramı və nüvə silahına malik ballistik raket proqramı ilə sürətlə irəliləyir, MAQATE-nin növbəti yoxlamalarını dayandırır.

2020-ci ilin yanvar ayından Tehran zənginləşdirmə proqramının əsas məhdudiyyətlərinin əksəriyyətini tanımağı dayandırıb.

İsfahandakı tədqiqat laboratoriyasında az miqdarda uran metalı hasil etmək proqramdan irəli gələn öhdəliklərin pozulmasıdır. 2021-ci ilin iyul ayında İran nüvə silahı istehsalı üçün lazım olan 90% səviyyəsinə çox yaxın olan 20% zənginləşdirilmiş uran metalı istehsalına başladı. İran bunun bomba deyil, nüvə yanacağı olduğunu və istehsal olunan materialın nüvə silahı üçün uyğun olmadığını iddia etsə də, bununla razılaşmaq olar ki, İrana nüvə silahı ilə bağlı dəyərli bacarıq və imkanlar verir.

Belə çıxır ki, Prezident Baydenin xarici siyasətlə bağlı ən mühüm vədlərindən biri yerinə yetirilməmiş qalır: ABŞ və İran JCPOA-nın bərpası və 2015-ci il nüvə sazişindən irəli gələn öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə qayıtmaq barədə razılığa gələ bilmədilər.

Və bu fonda avropalı müttəfiqlər İranla münasibətlərdə artan nüvə böhranını daha da kəskinləşdirərək ABŞ-a kömək etmək qərarına gəliblər. Belə bir strategiya ilə onlar nüvə silahının sahibinə çevrilə biləcək İrana qarşı mübarizəni davam etdirməli olacaqlar.

Aİ-nin Xarici Siyasət üzrə Ali Nümayəndəsi Borrell izah edib, müəyyən addımlar atılmayana qədər SEPAH terror təşkilatı siyahısına salına bilməz. O, bunun nə vaxt ola biləcəyini bilmir, lakin Avropa Parlamenti SEPAH-a qarşı təklifi ilə nüvə silahının yayılmaması rejimini sabotaj edir, İranı atom bombası hazırlamağa doğru itələyir.

Hazırladı: KONKRET.az-ın ANALİTİK QRUPU

Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir

*

*

*