Almaniyanın “Frankfurter Rundschau” qəzeti politoloq Azər Babayevdən Azərbaycanla Ermənistan arasındakı müharibənin səbəbləri və nəticələri ilə bağlı müsahibə alıb.
Qeyd: Azər Babayev ADA Universitetinin Siyasi Elmlər Bölməsinin dosenti, eyni zamanda Leibniz İnstitutunun Sülh və Münaqişə Araşdırmaları İnstitutunun dinləyicisidir. A.Babayev 2009-cu ildə Manheim Universitetinin sosial elmlər fakültəsində dissertasiya müdafiə edib. Alimin tədqiqat sahəsi postsovet məkanında münaqişələrin həlli yolları və demokratiyanın inkişafıdır.
KONKRET.az mövzunun aktuallığını nəzərə alıb müsahibəni təqdim edir:
– Cənab Babayev, çoxları sülh anlaşmasından narazı qaldı. Sizcə, Azərbaycan ilə Ermənistan arasında barışıq davamlı olacaqmı?
– Bu atəşkəs əvvəlki pozulmuş üç atəşkəsdən fərqlənir. Bu razılaşma ən yüksək siyasi səviyyədə, yəni Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan, habelə Rusiya və Türkiyə prezidentləri Vladimir Putin və Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında əldə edildi. Yəni bu barışıq qalıcıdır. Müqavilənin ən böyük təminatçısı isə Rusiyadır.
– Rus qoşunları sülhməramlı kimi qəbul edilə bilərmi, yoxsa onlar təkcə münaqişəni dayandırdılar?
– Atəşkəs tətbiq edilib. Sülhün davamlı olması sülhməramlılardan daha çox tərəflərin yaxın gələcəkdə hansı siyasi addımlar atacaqlarından asılıdır. Məsələn, Paşinyanın bu cür məğlubiyyətdən sonra hakimiyyətdə qalıb-qalmaması və Ermənistanda siyasi gərginliyin nə qədər sürməsindən çox şey asılıdır.
– Bu müharibədə Azərbaycan sizin üçün qalibdir?
– Bəli, çünki ölkə demək olar ki, bütün hədəflərinə nail oldu. Münaqişə zamanı Azərbaycan Dağlıq Qarabağ ətrafında uzun illərdir işğal altında olan bir çox əraziyə nəzarəti bərpa etdi. Bundan əlavə, Ermənistan bəzi bölgələrdən də geri çəkilməli olacaq. Torpaqlarından qovulan yüz minlərlə insan illər sonra evlərinə qayıda biləcək.
– Ancaq razılaşmaya əsasən, hər iki tərəfdə olan köçkünlər geri qaytarılacaq. Problem yaşanmayacaq ki?
– Demək çətindir. Əhalinin müxtəlif qrupları, ilk növbədə azərbaycanlılar və ermənilər Dağlıq Qarabağın bir çox bölgələrində birgə yaşamalıdırlar. Bunu qısa vaxtda bacaracaqlarmı? Məncə, zamanla hər şey yoluna düşəcək. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda insanlar müharibənin nəticələrindən məmnundurlar. Baxmayaraq ki, bu ölkədə rus qoşunlarının olması xoşagələn deyil.
– Ermənistanda atəşkəs necə qəbul olunur?
– Əksər insanlar özlərini məğlub kimi hiss edirlər. Etirazlar davam edir və hələ də Paşinyanın istefası tələb olunur. Ermənistanda vəziyyət 1990-cı illərdəki müharibədən fərqlidir, bu dəfə məğlub tərəfdir. Amma reallığı nə qədər tez qəbul etsələr, o qədər yaxşı olar.
– Ermənistanın yenidən silahlanacağından və atəşkəsin nəticələrinə etiraz etməyə başlayacağından qorxmursunuz ki?
– Psixoloji baxımdan Ermənistan üçün məğlubiyyətlə barışmaq çətindir. Lakin iqtisadi baxımdan Ermənistan silahlanmaq və intiqam almağa başlaya bilməyəcək qədər acizdir. Bu reallığı qəbul etməli olacaqlar.
Bu müharibənin başqa bir qalibi Rusiya prezidenti Vladimir Putindir. Çünki o, müharibəni dayandıra biləcək qədər güclü olduğunu göstərdi. Bundan əlavə, bu qələbə Rusiyanın təsir zonasını genişləndirdi.
– Bu da bölgə üçün yaxşıdırmı?
– Rusiya özünü nizam-intizamlı apararaq regional güc olduğunu təsdiqlədi. Ancaq bölgədə mənzərə bir qədər qarışıqdır. Çünki buna qədər Rusiya barışıq qurucusu sayılmırdı. Bunu, digər şeylərlə yanaşı, Ukrayna və Gürcüstanda baş verən qarşıdurmalar da sübut edir. Bu səbəbdən, 90-cı illərdəki qarşıdurmalardan bəri danışıqlar həmişə Rusiya ilə deyil, əsasən beynəlxalq qüvvələrlə aparılıb. Moskva Qarabağ münaqişəsində bitərəf deyil. Bölgədəki təsir gücünü artırmaq marağındadır. Bu isə uzunmüddətli barışıq üçün tamamilə əlverişli deyil. Bir çoxları Moskvanın, başqa yerlərdə olduğu kimi, Ermənistanı və Azərbaycanı özünə bağlamaq üçün münaqişəni nə vaxtsa alovlandıracağından qorxur. Bu qarşıdurma olmasaydı, hər iki ölkə çoxdan Qərbə yönəlmiş olardı.
– Türkiyə Prezidenti Ərdoğan qalib sayılır. Çünki dolayısı ilə atəşkəslə bağlı danışıqlarda da iştirak edib. Nə qazandı?
– Türkiyənin strateji təsiri artdı. Bundan əlavə, Ankara Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı birliyin iqtisadi və siyasi faydalar gətirəcəyinə ümid edir. Həmçinin Türkiyə və Rusiya yeni bir qarşılıqlı model tapdılar. Suriya müharibəsində bir-birilərinə qarşı olmalarına rəğmən, birgə çalışmaq imkanlarını da ortaya qoydular.
– Ancaq Qərb bu qarşıdurmada ciddi bir məğlubiyyət aldı. Necə düşünürsünüz?
– Rusiya, Fransa və ABŞ-ın həmsədrlik etdiyi ATƏT-in Minsk Qrupu 90-cı illərdən bəri Dağlıq Qarabağ münaqişəsində vasitəçi kimi çıxış edir. İndi bu rolu yalnız Rusiya və Türkiyə öz üzərinə götürdü: Rusiya – daha çox erməni tərəfində, Türkiyə – daha çox Azərbaycan tərəfində. Hər şeydən əvvəl, Ermənistan Qərbin və ilk növbədə Fransanın münaqişənin həllində daha intensiv iştirak etməsini istəyirdi. Ancaq prezident Emmanuel Makron yalnız ilk mərhələlərə müdaxilə etdi.
– Bəlkə də Qərbin müdaxilə etməməsi yaxşıdır. Bunun sayəsində Putin və Ərdoğan barışıqda tez bir zamanda razılaşa bildilər…
– Praqmatik baxımdan bunun da düzgün olması mümkündür. Ancaq Qərb bu bölgədəki təsirini itirir. Ermənistan və Gürcüstan kimi bəzi ölkələr özlərini tərk edilmiş hiss edirlər. Və güclü qonşuları Rusiya ilə bir şəkildə ünsiyyət qurmağa məcbur olurlar.
– Qərb müdaxilə etsəydi, müsbət nə olardı?
– O zaman yəqin ki, atəşkəsə riayət edilməsini Rusiya hərbçiləri yox, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının beynəlxalq qoşunları izləyəcəkdi. Onda Azərbaycanla Ermənistan arasındakı münaqişənin həqiqətən sülh yolu ilə həll olunması şansı daha çox olardı.
– Niyə?
– Ona görə ki, sülh də, Qarabağın status məsələsi də Rusiyanın istəklərindən asılıdır. Yəni Qarabağa sülh gəlib. Amma bu sülh çox kövrəkdir.
“Frankfurter Rundschau”, 30 noyabr 2020
Tərcümə etdi: Surxay Atakişiyev,
KONKRET.az