Qırğızıstanın xarici borcu üzrə ödənişlər pik həddə çatıb.
KONKRET.az xəbər verir ki, qrafikə əsasən, 2024-cü ildə ödəniləcək maksimum məbləğ 398 milyon dollar olacaq. 2025-ci ildə bu rəqəm 431 milyon dollara qədər artacaq. 2026-cı ildə isə ödənişə 415 milyon dollar, 2027-ci ildə isə 389 milyon dollar sərf olunacaq.
KONKRET.az xəbər verir ki, bu barədə məlumatı respublika rəhbəri Sadır Cəfərov sosial şəbəkədəki səhifəsində paylaşıb. Prezidentin sözlərinə görə, hazırda xarici kreditlər büdcə hesabına ödənir. “Əvvəllər biz kənardan qrant və ya kredit götürməklə bir hissəsini ödəyirdik”, – deyə o, aydınlaşdırıb.
Prezident qeyd edib ki, müstəqillik əldə etdiyimiz andan 2020-ci ilə qədər ölkənin dövlət borcu 5 milyard dollara yaxın olub. “Bu borcun faizlə birlikdə tam ödənilməsi mənim və komandamın işlədiyi müddətə təsadüf edir. Büdcə kəsirinə, pandemiya və post-pandemiya böhranına, eləcə də dünyada mövcud böhranlara baxmayaraq, biz həmişə vaxtında ödəniş etmişik. Nə qədər ki, respublikamızda əmin-amanlıq və sabitlik var, ödəməyə davam etmək üçün bizim tam gücümüz olacaq”, – deyə o yazıb.
Sadır Cəfərov deyib ki, 2020-ci illə müqayisədə büdcə 3 dəfə artıb: “Xatırlayırsınızsa, 2019-cu ildə xalqımız xarici borcumuzu necə ödəyəcəyimizdən narahat idi. Haqlı olaraq fikirləşirdik ki, ödəməsək, torpaqlarımız əldən çıxacaq. İndi belə bir problem yoxdur. Əksinə, biz maaşları, pensiyaları, müavinətləri artırır, eyni zamanda xarici borcu ödəyirik”.
Qırğızıstan Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, sentyabr ayına olan məlumata görə, dövlət borcu 5 milyard 987,01 milyon dollar təşkil edib. Bu, ölkə ÜDM-nin 57,29%-ni təşkil edir. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, makroiqtisadi sabitliyi və respublika iqtisadiyyatının daxili və xarici şoklara davamlılığını qorumaq üçün hakimiyyət dövlət borcunun limitini ÜDM-in 70%-dən çox olmamaq şərti ilə müəyyən edib.
Maliyyəçilər aydınlaşdırırlar ki, 4 milyard 486,58 milyon dollar xarici, 1 milyard 500,44 milyon dollar isə daxili borcdur. Xarici borcun yarıdan çoxu (51,9%) çoxtərəfli kreditlərdən ibarətdir – 2 milyard 330,22 milyon dollar. İkitərəfli güzəştli kreditlər çərçivəsində ölkənin daha 2 milyard 101,19 milyon dollar borcu var. Bunun 38,5%-i Çin İxrac-İdxal Bankına olan borcudur ki, bu da avqustda 1 milyard 726,59 milyon dollar təşkil edib.
Bu arada rəsmi Bişkek xarici borc üzrə ödənişləri dedollarizasiya edir, kredit ödənişi zamanı ehtiyat valyutadan istifadəni azaldır. Yaxın illərdə dollardan istifadə demək olar ki, yarıya qədər azalacaq. Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, hazırda dollar xarici borclara xidmətdə ən populyar valyuta olaraq qalır. Bununla belə, yaxın illərdə onun xarici kreditorlar qarşısında öhdəliklər üzrə ödənişlərin ümumi həcmində payı xeyli azalacaq. Dolların əvəzinə Qırğızıstan getdikcə daha çox Xüsusi Borc Hüquqlarından, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) tərəfindən buraxılan süni ehtiyat və ödəniş vasitəsi və ya digər valyutalardan istifadə edəcək.
Borc müqabilində yaşıl iqtisadiyyat
Qırğızıstan hökuməti xarici borcu alternativ yolla qaytarmağa çalışır. İlin əvvəlində S.Japarov tərəfdaş ölkələrə və əvvəllər Qırğızıstana kredit vermiş beynəlxalq maliyyə institutlarına ölkənin xarici borcunu yaşıl təşəbbüslərə dəyişməyi təklif edib. “Bizim hazır investisiya layihələrimiz var. Bizim gücü 1000 MVt-a qədər olan kiçik və orta su elektrik stansiyaları tikmək imkanımız var. Qırğızıstanın borclu olduğu ölkələr və maliyyə qurumları ölkədə enerji obyektlərinin və su elektrik stansiyalarının tikintisində iştirak edə bilər. Biz birlikdə bu yaşıl iqtisadiyyat obyektlərinin açılış lentlərini kəsə bilərik. Biz birlikdə Qırğızıstanda yaşıl layihələr həyata keçirə, bunun müqabilində xarici borclarımız silinər. Biz hamımız istəyirik ki, övladlarımız zəngin, yaxşı mühiti olan ölkədə yaşasınlar”, – deyə o, öz fikrini səsləndirib.
Bu ilin sentyabrında BMT Baş Assambleyasının 78-ci sessiyasının Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri Sammitində çıxış edən dövlət başçısı yenidən belə bir təkliflə çıxış edib. Qırğızıstan Nazirlər Kabinetinin sədri Akılbek Japarov da Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fonduna Qırğızıstanın xarici borcunun yaşıllıq və iqlim təşəbbüslərinə çevrilməsi mexanizmini işləyib hazırlamağı təklif edib. Diplomatlar tərəfindən də təkliflər səslənib. Belə ki, Qırğız Respublikasının Fransadakı səfiri Sadıq Şer-Niyaz bu təşəbbüsü Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin Kontinental Avropa Departamentinin direktoru Bris Roquefelə xatırladıb.
Bununla belə, maliyyə donorları hələ ki, qırğızıstanlı borc alanların təklifinə cavab verməyiblər, lakin onlar hər şeyi diqqətlə öyrənib düşünəcəklərinə söz veriblər.
İqtisadçı ekspertlər deyirlər ki, bu praktika var. Amma bundan çox nadir hallarda istifadə olunur. Nəinki borcunu bağışlayan, əksinə onun inkişafına əlavə pul yatıran dövlət dərin iqtisadi böhran keçirməli və ya ən kasıb ölkələr sırasında olmalıdır. Qırğızıstan bu kriteriyaların heç birinə uyğun gəlmir. Ona görə də beynəlxalq təşkilatların borcun silinməsinə və ya başqa layihələrlə əvəzlənməsinə razılıq verəcəyi şübhə doğurur.
Borcu qızılla ödəyək!
Digər təşəbbüs Qırğızıstan parlamentinin üzvü Balbak Tulobayevdən gəlib. O, Çinə olan borcunu vaxtından əvvəl qızılla ödəməyi təklif edib. “Niyə qızıl saxlayırıq ki?! Almazbek Atambayevin prezidentliyi dövründə 1,8 ton qızıl ehtiyatımız var idi. İndi qızıl ehtiyatımız 51 tondan çoxdur. Çinə olan borcumuzu niyə qızılla etmirik? Biz bu 51 ton qızılsız yaşaya bilərik”, – deyə o, Qırğızıstan Respublikası Milli Bankının sədr müavini Manas Jakıpova müraciətində deyib.
Maliyyə naziri Almaz Baketayev isə izah edib ki, Nazirlər Kabineti qızıl-valyuta ehtiyatına toxuna bilməz, çünki onun öz büdcəsi var. “Bizim təkcə Çinə deyil, digər kreditorlara da borcumuzu vaxtından əvvəl ödəmək imkanımız var. Amma ÇXR ilə razılaşmaya əsasən, kreditin ödənilməsi qrafiki dəyişərsə, o zaman borcun ödənilməsi şərtləri də dəyişəcək. Əgər vaxtında ödəməsək, kreditlərin faizini artıracaqlar”, – deyə deputata vəziyyəti izah edib.
Qeyd edək ki, qızıl-valyuta ehtiyatlarına likvidlik və onların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından xüsusi tələblər qoyulur. Kifayət qədər ehtiyatların olması ölkə iqtisadiyyatında sabitliyin pozulmasının qarşısını almağa imkan verir.
Mövcud vəziyyətdən nəticə çıxararaq belə qənaətə gəlirsən ki, ölkə borcu pulla qaytarmalı olacaq. Bu o deməkdir ki, qırğızlar növbəti dörd ildə də kəmərlərini bərkitməli olacaqlar.
Natiq Səlim,
KONKRET.az