Azərbaycan cəmiyyətində son illər ərzində çoxdilli təhsilin taleyi ətrafında gedən müzakirələr, xüsusən, rus bölmələrinin bağlanması ilə bağlı səslənən fikirlər narahatlıq doğurur. Bu proses təkcə bir tədris dilinə münasibət məsələsi deyil, həm də ölkənin strateji, mədəni və intellektual inkişafına təsir göstərən dərin sosial problemdir. BSU-nun mərhum dilçi alimi, professor Aslan Məmmədlinin bu mövzuya dair məşhur və yaddaqalan bir fikri var:
“Əgər ehtiyac varsa, məktəblərdə təkcə rus yox, digər dillərdə, hətta bantu dilində də bölmələr açılmalıdır.” Bu, qlobal düşüncənin, təhsil çevikliyinin və gələcəyi görmək bacarığının nümunəsidir.
Metodiki baxımdan rus bölmələri Azərbaycanın təhsil sisteminə uzun illərdir dəyər qatmaqdadır. Bu bölmələrdə təhsil alan şagirdlər yüksək mütaliə qabiliyyəti, analitik düşüncə və akademik hazırlıqla fərqlənirlər. Onlar beynəlxalq olimpiadalarda, debatlarda, ali məktəblərə qəbul imtahanlarında uğurlu nəticələr göstərirlər. Bu siniflərdə tədris edilən dərsliklər, metodikalar, tədris materialları zənginliyi və elmi əsaslılığı ilə seçilir.
Psixoloji baxımdan çoxdilli mühitdə formalaşan uşaq fərqli dillərdə düşünməyi və insanlara fərqli prizmadan yanaşmağı öyrənir. Bu, tolerantlıq, empati və çeviklik yaradır. Rus bölmələrində təhsil alan uşaqlar arasında aqressiya, cinayətə meyl, zorakılıq halları az olur. Tərbiyə, mədəniyyət və sosial ünsiyyət baxımından bu mühitlərin verdiyi nəticələr ortadadır.
Siyasi və geosiyasi baxımdan rus dili hələ də postsovet məkanında və Avrasiya coğrafiyasında mühüm əməkdaşlıq vasitəsidir. Azərbaycanda rusdilli əhalinin varlığı, həmçinin Rusiyada yaşayan milyonlarla azərbaycanlının inteqrasiyası bu dilin strateji əhəmiyyətini qoruyub saxlayır. Rusiyada təhsil alan azərbaycanlı tələbələr- gələcəyin alimləri, diplomatları, mühəndisləri məhz bu dili bilən və rus bölməsində təməl alan gənclərdir. Bu təbəqə Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin intellektual körpüsüdür.
İqtisadi baxımdan rus dilində təhsil almış şəxslər əmək bazarında daha çevik və rəqabətədavamlı olurlar. Onlar həm yerli, həm də xarici şirkətlərdə yüksək vəzifələr tutur, beynəlxalq layihələrə rəhbərlik edirlər. Bu dil onlara postsovet məkanında sərbəst işləmək imkanı verir. Əgər biz gələcəyin iqtisadi liderlərini yetişdirmək istəyiriksə, onların çoxdilli və çevik olmaları vacibdir.
Mədəni aspekt isə xüsusi vurğulanmalıdır. Rus dilində təhsil alan gənclər klassik ədəbiyyat, teatr, musiqi və incəsənətlə daha sıx təmasda olurlar. Bu təmas onları daha mədəni, intellektual və geniş dünyagörüşlü şəxsiyyət kimi formalaşdırır. Onlar Çexovla, Tolstoyla, Dostoyevski ilə tanış olaraq yalnız bir ədəbiyyatı deyil, dünyanı kəşf edirlər.
Dünyada çoxdillilik zənginlik hesab olunur. Kanada, İsveçrə, Hindistan, Belçika kimi ölkələrdə bu model uğurla tətbiq olunur. Qazaxıstan, Qırğızıstan, Belarus və hətta Baltikyanı ölkələrdə belə rus dili təhsili tamamilə qadağan edilmir.
Azərbaycanda isə bu dillə düşmənçilik yaradılması, onun kökündən silinməsi təşəbbüsləri milli təhsil sistemimizə və beynəlxalq imicimizə zərər verir.
Bu gün Azərbaycan dili dövlətin sütunu və kimliyimizin əsas göstəricisidir. Ancaq ana dilinə sevgi başqa dilləri inkar və ya qadağa ilə yox, onları yaşatma ilə sübut olunmalıdır. Rus bölmələrini bağlamaq, gələcəyimizi məhdudlaşdırmaq və strateji üstünlüklərdən imtina etməkdir.
Çıxış yolu isə aydındır: rus bölmələrini qorumaq, inkişaf etdirmək və paralel olaraq ana dilində təhsili də gücləndirmək. Bu iki istiqamət bir-birinə zidd deyil, əksinə, bir-birini tamamlayan iki qanaddır.
Bu gün məsuliyyətli ziyalılar, müəllimlər, valideynlər və təhsil siyasətçiləri bir sual ətrafında düşünməlidir: biz gələcəyə açıq, çoxdilli, mədəniyyətlərarası dialoqa açıq cəmiyyət istəyirikmi, yoxsa qapanmış, təkdilli və zəif intellektli bir gələcəkmi?
Müxtəlif beynəlxalq olimpiadalarda və ali məktəblərə qəbul imtahanlarında rus bölməsi məzunlarının əldə etdiyi nəticələr bu sistemin effektivliyini sübut edir. Bu siniflərdə dərsliklərin elmi səviyyəsi, müəllim heyətinin təcrübəsi və şagirdlərin dünyagörüşü təhsilin keyfiyyətini artırır.
Psixoloji aspektdən yanaşdıqda, çoxdilli təhsil alan uşaqlar daha çevik düşüncəyə, fərqli baxış bucaqlarına və tolerantlığa malik olurlar. Rus bölməsində təhsil alan şagirdlər arasında cinayətə meyillilik, aqressiya və zorakılıq halları statistik olaraq daha aşağıdır. Bu isə çoxdilli və mədəniyyətə açıq mühitin fərdin davranışına və psixoloji sabitliyinə təsirini göstərir.
İqtisadi aspektlərə gəldikdə isə, rus dilini bilən və bu dildə təhsil almış şəxslər əmək bazarında daha uğurlu olurlar. Bu insanlar beynəlxalq şirkətlərdə, xüsusilə də postsovet ölkələri ilə iqtisadi əlaqələri olan qurumlarda rəqabət üstünlüyünə malikdirlər. Rusiyada ali təhsil alan minlərlə azərbaycanlı gənc bu təməl üzərində öz karyerasını qurur, eyni zamanda Azərbaycan iqtisadiyyatına bilik və bacarıqları ilə töhfə verir.
Geosiyasi baxımdan da rus dilinin və rus bölmələrinin qorunması Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Rusiyada yaşayan milyonlarla azərbaycanlının inteqrasiyası və hüquqlarının qorunması, eləcə də Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin dostluq və tərəfdaşlıq ruhunda inkişafı üçün bu dil vacib alətdir. Bu baxımdan, rus dilinə qarşı radikal münasibət yalnız daxili deyil, həm də xarici siyasətimizə zərbə vura bilər.
Mədəni kontekstdə isə rus dili və ədəbiyyatı ilə tanış olan nəsil daha geniş düşüncəyə malik olur. Bu gənclər dünya ədəbiyyatının klassiklərini orijinal dildə oxuyur, teatr, musiqi və incəsənət sahələrində daha fəal iştirak edir. Bu, cəmiyyətin intellektual və mədəni səviyyəsinin yüksəlməsi deməkdir.
Bütün bu arqumentləri nəzərə alaraq demək olar ki, rus bölmələrinin bağlanması ilə bağlı səslənən çağırışlar yalnız emosional və siyasi manipulyasiya xarakteri daşıyır. Bu çağırışlar nə Azərbaycan Konstitusiyasına, nə də dövlətin təhsil strategiyasına uyğun gəlir.
Bu məsələdə dövlət başçısı, Prezident İlham Əliyevin də hər zaman olduğu kimi müdrik və uzaqgörən mövqe nümayiş etdirəcəyinə əminik. Prezidentin dəfələrlə vurğuladığı kimi, Azərbaycan müxtəlif dillərin, dinlərin və mədəniyyətlərin dinc və harmonik şəkildə birgə yaşadığı tolerant ölkədir. Əminik ki, bu məsələ də cəmiyyətin maraqları və gələcəyi naminə ədalətli şəkildə həll olunacaq.
Bu gün biz gələcək nəsillərə geniş dünyagörüşü, çoxdilli təfəkkür və tolerantlıq aşılamalıyıq. Bu, yalnız Azərbaycan dili ilə yox, digər dillərin də tədris imkanlarının qorunması ilə mümkündür. Rus bölmələrinin mövcudluğu təkcə keçmişin mirası deyil, həm də gələcəyin zəmanətidir.
Nəticə etibarilə, bu bölmələrin bağlanması deyil, inkişaf etdirilməsi vacibdir. Əgər lazım olsa, hətta digər dillərdə, o cümlədən bantu dilində belə yeni bölmələrin açılması milli zənginliyimizin ifadəsi olacaq. Bu, Azərbaycanı daha güclü, açıq və müasir bir cəmiyyətə çevirəcək yolun başlanğıcıdır.
Anar Nəcməddinli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Xüsusi olaraq KONKRET.az üçün…