2022-ci ilin iyul ayında qısa fasilədən sonra “ArcelorMittal Temirtau” ASC Rusiya bazarına prokat məhsullarının tədarükünü bərpa edib. Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalara görə Avropaya ixracına qadağa qoyulan prokat məhsullarının tədarükü həddindən çoxdur. Eyni zamanda, Qazaxıstan idxalı təkcə həcm yox, həm də qiymət baxımından təzyiq göstərir. Dövlət xarici təchizatçıya qarşı kompensasiya təhqiqatına başlamaqla kömək edə bilər. Lakin onun effektivliyi şübhə altındadır. Ekspertlərin fikrincə, rus metallurqları üçün çətinliklər ən azı gələn ilin ortalarına qədər davam edəcək.
Niyə Qazaxıstandan tədarük bərpa edildi?
Rusiyaya ixrac dünyanın ən böyük (Çinin metallurgiya müəssisələri istisna olmaqla) istehsalçısının Qazaxıstan bölməsi üçün prokat məhsullarının satışının əsas istiqamətidir. “Kommersant”ın məlumatına görə, 2021-ci ildə “ArcelorMittal Temirtau”da istehsal olunan 3,4 milyon ton poladdan 1,6 milyon tonu (yəni ümumi istehsal həcminin demək olar ki, yarısı) Rusiyaya göndərilib. Üstəlik, görünən odur ki, buradakı şərtlər istehlakçılar tərəfindən diktə olunur.
2016-2017-ci illərdə İran Qazaxıstan poladının əsas alıcılarından biri idi. Lakin ABŞ-ın bu ölkəyə qarşı yenidən tətbiq etdiyi sanksiyalar, gücü ildə bir milyon tondan çox olan Qazaxıstan üçün marşrutu bağladı. İtirilmiş ixrac həcmi Rusiya Federasiyasına yönəldildi. Hazırda burada əsas istehlakçılar boru zavodlarıdır. Bununla belə, Qazaxıstan tədarükçüləri Rusiyanın prokat istehsalçıları ilə sərt rəqabətdə qalib gəlməlidirlər. Bu istiqamətdə əsas alətlər isə aşağı qiymətlər (yəni əslində dempinq) və çatdırılma şərtləridir. Bazar ekspertlərinin fikrincə, məhsullar 90 günlük ödəniş gecikməsi ilə çatdırılır. “ArcelorMittal Temirtau” kifayət qədər keyfiyyətsizlik və prokatının məhdud çeşidi səbəbindən Rusiya poladına çıxışın bağlandığı Avropaya çatdırılma təşkil edə bilmir. Müəssisənin istehsal gücü ən azı 5 milyon ton qiymətləndirilir. Görünən odur ki, indiki vəziyyətdə Qazaxıstan Rusiya tərəfindən daha çox tədarük həcminin saxlanmasında maraqlıdır. Ona görə də aprel ayında sanksiyaların tətbiqi ilə bağlı ixrac dayandırıldıqdan dərhal sonra, yəni iyunun 10-da yenidən bərpa olundu. İyulda isə 150 min ton prokat Rusiyaya göndərildi.
Rusiya bazarında nə baş verir?
Artıq Avropaya ixracın bağlanması ilə əlaqədar Rusiyanın kirayə bazarı təzyiq altındadır. Rusiya Polad Assosiasiyasının məlumatına görə, təqribən 4 milyon ton məhsul ixrac tədarükü səbəbindən “düşmək” təhlükəsi ilə üzləşib. Bu isə o deməkdir ki, onların yeni bazarlara, ilk növbədə Asiyaya yönləndirilməsi lazımdır. Lakin Asiyanın logistika imkanları əlavə xərclər tələb edir. “Kommersant”ın hesablamalarına görə, əgər sülh dövründə zavoddan yükboşaltma limanına qədər marşrutun orta uzunluğu 1,5 min kilometr idisə, indi o, 6 dəfəyə, yəni 9 min km-ə qədər uzanıb. Maya dəyərində nəqliyyat xərclərinin payı isə istiqamətdən asılı olaraq 20-30%-ə yüksəlib. Bununla yanaşı, sentyabr-oktyabr aylarında dünya bazarında polad qiymətləri enməkdə davam edib. Əgər avqustda FOB Çin şərtləri ilə bir ton metal 618 dollara başa gəlirdisə, oktyabrda bu rəqəm artıq 580 dollar olub. Rusiyada bir ton isti haddelenmiş poladın dəyəri 77 min rubldan da aşağı düşüb. İstehsalın maya dəyəri isə əksinə artıb. “Severstal”ın ortaq sahibi Aleksey Mordaşovun Rusiya Hökumətinə göndərdiyi məktubunda verdiyi məlumatlara görə, məhsulun növündən asılı olaraq artım 56 və 93 faiz arasında dəyişib. Bazar iştirakçıları deyirlər ki, prokat istehsalının rentabelliyi indi o qədər aşağıdır ki, əldə olunan qazanc xeyli artmış nəqliyyat xərclərini ödəmir. Nəticədə sentyabrda qara metalların ixracı 42,7% azalıb. Mövcud şəraitdə bazarda Qazaxıstan prokatı arzuolunan deyil.
Qazaxıstan dempinqlə necə mübarizə apara bilər?
Rusiyanın Sənaye və Ticarət Nazirliyi iyul ayında tədarük artımını bazarda istehlakın canlanması ilə əlaqələndirdiyini, bunun nəticəsində yerli müəssisələrin gücündən istifadənin 80%-dən 83%-ə yüksəldiyini açıqlayıb. Bazar iştirakçıları yazılı müraciət edərsə, agentlik kompensasiya xarakterli araşdırma apara bilər. Qazaxıstan EAEU-nun üzvü olduğu üçün bu cür hərəkətlər mümkündür, lakin rus istehsalçılarını tam şəkildə qorumağa kömək edə bilməyəcəklər. Kompensasiya təhqiqatı bazar çoxluğu və ya dempinqlə mübarizə məqsədi daşımır. Bu hərəkətlərin Rusiya iqtisadiyyatına ziyan vurduğu sübut olunarsa, belə pozuntuya yol verən dövlətə, yəni Qazaxıstana müvafiq bəyanat veriləcək. Qazaxıstan hökuməti “ArcelorMittal Temirtau”dan bütün subsidiya məbləğini faizlə götürdükdə insident həll edilmiş hesab olunacaq. Bunun nə vaxt ediləcəyi məlum deyil və subsidiya faktı hələ sübuta yetirilməlidir.
İlin sonuna qədər Rusiyaya idxal azalacaq. Çünki “ArcelorMittal Temirtau” təbəqə yayma avadanlığının planlı təmirinə başlayacaq. Bununla belə, ekspertlər polad sənayesində böhranın ən azı 2023-cü ilin ortalarına qədər davam edəcəyini proqnozlaşdırırlar. Belə ki, yaya qədər bu bazarın hansı vəziyyətdə olacağı tam bəlli deyil.
Müşviq Tofiqoğlu,
KONKRET.az