“Özbəkistan və Qırğızıstan prezidentləri Mirziyoyev və Japarov avqustda Çin-Qırğızıstan dəmir yolunun tikintisinə dair sazişi imzalamaq üçün Pekinə gedəcəklər”.
KONKRET.az xəbər verib ki, bu sözləri Qırğızıstanın Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Kaçimbek Taşiyev regional görüşlərin birində deyib. Onların Çin lideri Xi Cinping ilə görüşü gölənilir.
Söhbət ilkin dəyəri beş milyard dollar olan iddialı layihədən gedir. Yekun razılaşmaya əsasən, Çin dəmir yolu konsorsiumunda 51%, Özbəkistan və Qırğızıstanın hər biri 24,5% paya malik olacaq. Tərəflər bu nisbətdə sərmayə qoyacaqlar. Üstəlik, Çin Mərkəzi Asiya ölkələrinə güzəştli kreditlər verəcək. Bu, əslində Çin layihəsidir. Məlumata görə, dəmir yolu Çinin Sincan Muxtar Rayonunu Qırğızıstan və Özbəkistanla birləşdirəcək.
Rusiyalı ekspertlər Çin-Qırğızıstan dəmir yolu əlaqəsinin perspektivinə kifayət qədər pessimist yanaşırlar və qazax politoloqu Edvard Poletayev bunun əsasən siyasi layihə olduğunu bildirib.
Analitik Nargiz Murataliyeva bildirib ki, bu dəmir yolu Qırğızıstana Xəzər dənizinə çıxmaq və Türkiyə ilə, onun vasitəsilə dəniz limanları ilə əlaqə yaratmaq imkanı verəcək. Bundan başqa, o, bunun Qırğızıstan üçün Qazaxıstandan asılılığını aradan qaldırmaq üçün bir fürsət olduğunu xüsusi vurğulayıb.
Layihənin geosiyasi əhəmiyyəti, başa düşüldüyü kimi, Çinin bir tərəfdən Əfqanıstandan yan keçmək, digər tərəfdən isə Mərkəzi Asiyanı bölüşdürmək niyyətindədir ki, bu da görünür, daha problemsiz marşrut yaratmağa çalışır. Həmin marşrut isə Xəzər dənizi-Azərbaycan-Türkiyə rabitəsini nəzərdə tutur. Azərbaycan Astara limanını modernləşdirmək, iri terminallar tikmək niyyətində olduğunu bəyan edib.
Çin Türkiyənin Aralıq dənizi limanları ilə hansı əlaqə marşrutunu nəzərdə tutur? Təbii ki, Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolunun nə vaxt çəkiləcəyi hələ dəqiq deyil. Amma Özbəkistan və Qırğızıstan prezidentləri avqustda həqiqətən də Pekinə gedərək Si Cinpinlə üçtərəfli görüşlə layihənin başlanmasına razılıq verəcək ki, bu da tərəflərin praktiki əhval-ruhiyyədə olması demək olacaq.
Bu baxımdan Türkiyənin Çindəki səfiri İsmayıl Haqqı Musanın ölkəsinin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına və BRİKS-ə üzv olmaq arzusunda olması ilə bağlı açıqlaması da önəmlidir. Səfir bildirib ki, Türkiyə BRİKS üzvü olan ölkələrlə əməkdaşlığa böyük əhəmiyyət verir.
Türkiyənin hesablaması birləşmiş türk dünyasının bir parçası olan Orta Asiyadır. Çinin faktiki daxili Orta Asiya inteqrasiyası pozulur. Türkiyə Çini cilovlamaq və ya razılaşmaları təmin etmək üçün BRICS-ə üzv olmağa çalışır. Mərkəzi Asiya üzərində rəqabət güclənir. Kimin əsəbləri tarıma çəkiləcək?
Natiq Səlim,
KONKRET.az