Sov.İKP MK-nın Baş katibi Leonid İliç Brejnevin “əsərləri” elə tirajlarla çap olunurdu ki, hətta ən populyar yazıçılar belə bu rəqəmləri xəyallarına belə gətirmirdilər. “Malaya Zemlya”, “Virgin Land” və “Renessans” kitablarına təkcə Sovet İttifaqının deyil, dost sosialist ölkələrinin istənilən kitabxanasında rast gəlmək olardı. Leonid Brejnev ədəbi yaradıcılığına görə Lenin mükafatı aldı. Amma o vaxt da aydın idi ki, kitabların müəllifi baş katib özü deyil.
Leonid İliç ömrünün sonlarına yaxın qeyri-adi dərəcədə sentimental idi. Baş katibin növbəti mükafatlandırma mərasimini televiziya ekranlarından izləyənlər Brejnevin göz yaşlarını yəqin ki, indi də xatırlayır. Leonid İliçə təkcə Sovet İttifaqında deyil, SSRİ-nin dost olduğu sosialist ölkələrində də səxavətlə mükafatlar təqdim olunurdu.
Sovet liderinin xatirələrini yazmaq ideyasının maraqlı tarixi var. Brejnevin həyatını qələmə almaq ideyası baş katibin silahdaşı Konstantin Çernenkoya aiddir. Brejnev tez-tez uşaqlığından, Böyük Vətən müharibəsi illərində tanış olduğu insanlardan, ölkənin bərpası dövründən danışanda Çernenkonun ağlına dövlətin birinci şəxsinin xatirələrini sistemləşdirmək, onları ədəbi formada sıralamaq və kitab şəklində çap etdirmək fikri gəldi. Burada əsas məqsəd cild-cild kitablar yazmaq, mükafat vermək deyildi. Partiya ideoloqları son illər səhhəti pisləşən dövlət başçısının nüfuzunun gücləndirilməsini prioritet hesab ediblər. Lakin memuarları Leonid İliçin özü deyil, peşəkar jurnalistlər yazmalı idi.
Həmin vaxt İTAR-TASS-ın baş direktoru Leonid Zamyatin xüsusi tapşırıq aldı. Ona müəllifliyinin heç yerdə qeyd olunmayacağı barədə xəbərdarlıq edildi və Zamyatin “yazıçılar komandası” yaratmalı oldu. Müəlliflər hələ bilmirdilər ki, gördükləri işlərə görə heç bir maddi divident almayacaqlar. Leonid Zamyatin baş katibin yanına çağırıldığı günü xatırlayaraq qeyd edir ki, Leonid İliçin özü yalnız Malaya Zemlyanın müdafiəsi zamanı həlak olan əsgərlərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsini xahiş edib. Yəqin ki, əsgərlərin qəhrəmanlıqları haqqında materialların Brejnevin özünün xatirələri şəklində nəşri ideyası bir qədər sonra yaranıb. Leonid Zamyatin və onun müavini Vitali İqnatenko Brejnevin adından ədəbi əsər yaratmaq üçün müəlliflər qrupu yaratdılar. Beləliklə, yeni ədəbiyyat komandası gərgin işə başlayıb.
Ciddi seçim prosesi nəticəsində baş katibin xatirələrini yazan komandaya sovet dövrünün kifayət qədər tanınmış jurnalistləri daxil edilib. “Virgin Land”i “Pravda” qəzetində çalışan və kənd təsərrüfatına dair materiallar üzrə ixtisaslaşmış Aleksandr Murzin yazıb.
“Malaya Zemlya”nı “İzvestiya”nın jurnalisti Arkadi Saxnin qələmə alıb. Arkadi Saxnin özü baş katibin xatirələrinin yazılmasında iştirakını qəti şəkildə inkar edirdi və hətta bu barədə danışanları məhkəməyə verəcəyi ilə hədələyirdi.
“Renessans” Sovet dövründə qeyri-rəsmi “bir nömrəli jurnalist” titulunu daşıyan Anatoli Aqranovskinin sayəsində yaranıb. Aqranovskiyə bütün trilogiyanın son işlənməsi funksiyası da həvalə edilmişdi.
Bununla belə, Leonid Brejnevin trilogiyasının əsl müəllifləri ilə bağlı bütün mənbələrdə “iddia olunan” sözü ehtiyatla istifadə edilir, çünki Baş katibin kitablarının başqa insanlar tərəfindən yazıldığına dair heç bir sənədli sübut yoxdur. Sadəcə komandanı yığan insanların xatirələri və ya mətn üzərində işləyənlərin sözləri var.
Brejnevin baş katib kimi fəaliyyətini təsvir edən başqa bir kitabı da çıxmalı idi. Lakin ağır xəstəlik bu planların gerçəkləşməsinə imkan verməyib.
Brejnevin uşaqlığı, tələbəlik illəri və iş həyatının başlanğıcı haqqında xatirələr Leonid İliçin sağlığında “Yeni dünya” jurnalında dərc olunub. Brejnevin ölümündən sonra baş katibin xatirələrinin daha üç hissəsi buraxılıb. Onların hamısı sonradan məşhur trilogiyanın daxil olduğu bir kitab şəklində nəşr olunub.
“Kosmik Oktyabr” essesinin o dövrdə sovet mətbuatında kosmik mövzuları işıqlandıran ən məşhur jurnalist Vladimir Qubarevin qələmindən çıxması müəyyən edilmiş faktdır. Jurnalist daha sonra böyük həvəslə işə başlayıb. Ümid edirdi ki, sovet dövlətinin birinci şəxsinin adı ilə yazdığı əsər ona astronavtikanın qəhrəmanları haqqında səmimi danışmağa imkan verəcək. Ancaq o vaxtkı müdafiə naziri Dmitri Ustinovun dövlət sirri hesab etdiyi məsələnin üstündən sükutla keçildi. Nəticədə son variantda mətnin bir hissəsi olmadığına görə çoxlu çatışmazlıqlar və qeyri-dəqiqliklər var idi. Brejnevin ölümündən sonra baş katibin ədəbi yaradıcılığına maraq tez bir zamanda söndü, kitablarının əksəriyyəti makulaturaya göndərildi.
Vəli Həsənoğlu,
KONKRET.az