Stalin müharibədə necə dönüş yaratdı? Bu gün tarixçilər 1941-1945-ci illərdə Almaniyanın SSRİ-yə hücumunun ilk illərində əldə etdiyi uğurları qeyd etməklə bərabər ordunun bir sıra üstünlüklərindən yazır, Moskvanın belə bir müharibəyə hazır olmadığını qeyd edirlər. Lakin tarixçilər başqa səbəbləri də müəyyən ediblər.
KONKRET.az həmin səbəblərdən biri ilə bağlı hazırlanmış məqaləni təqdim edir.
Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, bu məqalə əsasən cəbhədə müdafiə xəttinin və hücum strategiyasının gücləndirilməsi ilə bağlı görülən böyükmiqyaslı işlərdən bəhs edir.
44 günlük Vətən müharibəsində qazandığımız zəfərdə Ordumuzun bu sahəyə əhəmiyyət verdiyinin də şahidi olduğunu nəzərə alaraq həmin məqaləni oxucuların ixtiyarına buraxırıq:
“28 noyabr 1941-ci ildə SSRİ Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı Stalin “Mühəndislik xidmətinin qiymətləndirilməməsi və mühəndis qoşunlarının və vəsaitlərinin düzgün istifadə edilməməsi haqqında” əmr imzaladı. Stalin istehkamçıları niyə tənqid edirdi və onlardan nə istəyirdi? Ordudakı istehkamçılar, qoşunlarının hərəkətlərini asanlaşdıran və düşmən üçün çətinləşdirən hərbi mühəndislik tapşırıqlarına cavabdeh olan xüsusi insanlardır. Onlar keçidlərin açılmasında və düşmənin müdafiə strukturlarının zərərsizləşdirilməsində iştirak edir, minaların məhv edilməsi ilə məşğul olurlar. Lakin müharibədən əvvəl orduda istehkamçıların hazırlanması ilə bağlı problemlər mövcud idi.
Müharibədən əvvəlki səhvlər
Müharibə ərəfəsində sovet mühəndis qoşunlarında, əsas silah növləri yox idi. Təlimlərə istehkamçı bölmələri yalnız hazırlıq dövründə komanda məntəqələrinin və yolların təchiz edilməsinə cəlb olunub. Onlar nadir hallarda özləri manevrlərdə iştirak edirdilər. Qalan vaxtlarda mühəndis bölmələri sərhədə yaxın möhkəmləndirilmiş ərazilərin tikintisi ilə məşğul olurdu. İstehkamçıların hazırlıq səviyyəsi və döyüş effektivliyi aşağı idi. Qırmızı Ordu komandanlığının mühəndis hazırlığı qeyri-kafi hesab edilirdi.
Bütün bunlar bilavasitə Böyük Vətən Müharibəsinin ilkin dövründə Qırmızı Ordunun məğlubiyyətləri ilə bağlı idi. Sovet bölmələri irəliləyən düşmənə qarşı güclü müdafiə yarada bilmirdi. Beləliklə, Şimal-Qərb Cəbhəsinin komandanlığı qeyd edirdi ki, “zəif təşkil edilmiş müdafiə ona gətirib çıxarır ki, düşmən kiçik qüvvələrlə və əhəmiyyətli itkilər olmadan bir gün əvvəl qoşunların ələ keçirdikləri hər şeyi geri alır”.
Bir sıra sovet komandirləri istehkamçı hissələrin əhəmiyyətini başa düşməyərək onlardan sadə piyada kimi istifadə edirdilər. Nəticədə ərazinin minalanması və körpülərin dağıdılması vəzifələri həll olunmamış qalırdı.
İstehkamçılara müstəqillik verildi
28 noyabr 1941-ci ildə Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı Stalin “Mühəndislik xidmətinin qiymətləndirilməməsi və mühəndis qoşunlarının və vasitələrinin düzgün istifadə edilməməsi haqqında” 0450 nömrəli əmr imzaladı.
Sərəncamda mühəndislik xidmətinin qeyri-qənaətbəxş təşkili qeyd edilirdi. Bir çox alay və diviziyalarda şəxsi heyət düzgün xəndək qazmağı və ya maneələrin qurulması işini necə yerinə yetirməyi bilmirdi. Nəticədə düşmən müdafiə xətlərini sözün əsl mənasında bir neçə saat ərzində və itkisiz dəf etdi.
Stalin mühəndis və birləşmiş silah komandirləri arasında qarşılıqlı əlaqənin olmamasına diqqət çəkirdi. Cəbhələrin və orduların mühəndis idarələrinin rəisləri təşəbbüssüz işləyirdilər. Onlar əməliyyat planlarının hazırlanmasında iştirak etmirdilər, çünki cəbhə qərargahı onları belə işə cəlb etmir və onlara konkret tapşırıqlar vermirdi. Nəticədə istehkamçılar və ordunun digər bölmələri arasında qarşılıqlı əlaqə yox idi və bu, öz növbəsində, birləşmiş silah komandirləri tərəfindən mühəndis qoşunlarının əhəmiyyətinin düzgün başa düşülməsinə səbəb oldu.
Ali Baş Komandanlığın qərargahı istehkamçıların statusunun yüksəldilməsi və onlarla qarşılıqlı əlaqə sisteminin dəyişdirilməsi barədə qərar qəbul etməli olur. Bu əmrlə cəbhələrin və orduların mühəndis qoşunlarının rəisləri şəxsi, kiçik qərargahlara sahib olmaq hüququ qazanaraq komandir müavinləri oldular. Orduda istehkamçıların daha böyük müstəqilliyi üçün Mühəndis Qoşunlarının rəisi vəzifəsi təsis edildi. Bu vəzifəyə general Leonti Kotlyar təyin olundu. Həm Mühəndis Qoşunlarına rəhbərlik, həm də cəbhədəki bütün əməliyyatlara mühəndis dəstəyi ona həvalə edildi.
Bundan əlavə, yeni yaradılmış istehkamçı orduları və müdafiə işləri idarələri, eləcə də mühəndislik akademiyaları və məktəbləri Kotlyara tabe idi. Stalin Kotlyara ehtiyat olaraq 20 gün ərzində 90 istehkamçı batalyon yaratmağı əmr etdi. Bu bölmələr lazımı avadanlıqla təmin olunmalı, bütün işlərdən azad edilməli, diqqətlərini yalnız döyüş hazırlığına yönəltməli idilər. Düşmən xətlərinə və mina obyektlərinə nüfuz etməli olan mühəndis kəşfiyyatının yaradılması da qərara alındı. Bu məqsədlə istehkamçı batalyonlarında kəşfiyyatçı və sökücü zabit qrupları hazırlanmalı idi.
0450 saylı əmr ordunun gözündə istehkamçılara daha böyük əhəmiyyət verən mühüm sənəd oldu. Lakin gələcəkdə Qərargah Mühəndis Qoşunlarının fəaliyyətinə nəzarəti davam etdirdi, bunu sonrakı əmrlər də sübut edir. Onlardan biri də 1943-cü ilin iyulunda “Mina sahələrinin istifadəsi və aradan qaldırılması haqqında” əmr idi. Orada hərbi rəhbərlik qeyd edirdi ki, həm minaların basdırılmasında, həm də düşmən minalarının təmizlənməsində hələ də böyük nöqsanlar var. Məlum oldu ki, diviziya-ordu səviyyəli komandanlığı müdafiəni təşkil edərkən mina sahələri məsələsi ilə çətinliklə məşğul olur. Bunu mühəndislərin öhdəsinə buraxır. İstehkamçılar mədənçiliklə bağlı konkret göstərişlər almadan, hərəkətlərini digər qoşunlarla əlaqələndirmədən minalar qoymağa başladılar. Ona görə də müdafiənin dərinliklərində yox, yalnız cəbhə xəttinin qarşısında minalanmış sahələr yaradılırdı. Nəticədə, düşmən Sovet müdafiəsinin ön xəttini keçərək sərbəst irəliləmək imkanı əldə etdi.
İstehkamçılar təkcə müdafiədə deyil, həm də hücumda hərəkətlərini təkmilləşdirmək üçün bir sıra tapşırıqlar aldı. Onların arasında düşmənin müdafiəsini yararkən maneə dəstələrinin, eləcə də müdafiəyə keçid zamanı mövqelərin sürətlə minalanması üçün tankları və piyadaları müşayiət edən minalardan ibarət istehkamçı dəstələrinin yaradılması da var.
İstehkamçı bölmələrinin tarixində eyni dərəcədə mühüm sənəd NKO-nun 10 oktyabr 1942-ci il tarixli 0791 nömrəli əmri idi. Bu əmr mədən işlərinin aparılması zamanı istehkamçıların hərəkətlərini tənzimləyir, buna görə məsul şəxsləri müəyyənləşdirir, xüsusi sənədləşmənin, o cümlədən mina sahəsinin diaqramlarının aparılması qaydalarını izah edirdi. 28 noyabr 1941-ci ildə başlanmış mühəndis qoşunlarının hərəkətlərindəki səhvlərin düzəldilməsi öz bəhrəsini verdi. Müharibə illərində istehkamçılar tədricən bu çatışmazlıqlardan xilas oldular. Nəticədə onların peşəkarlıq səviyyəsi artdı, buna Berlin əməliyyatı nümunə idi. Almaniya paytaxtına hücumdan əvvəl 1-ci Belarus Cəbhəsinin istehkamçıları cəmi 30 minə yaxın mina zərərsizləşdirdilər.
Vəli Həsənov,
KONKRET.az