ABŞ-ın strateji maraqları üçün artan təhdidlər siyahısında Pentaqon Çinə daha çox üstünlük verir. Bunu Baş Qərargah Rəisləri Komitəsinin sədri general Mark A.Milley bu həftə komitənin idarə heyəti iclasında deyib. Bunu nəzərə alan “Wall Street Journal” general Mark A. Milleydən müsahibə alıb. Həmin müsahibəni ixtisarla təqdim edirik.
“Wall Street Journal”: ABŞ-a qarşı müxtəlif növ təhlükəsizlik problemləri var. Onları necə qiymətləndirirsiniz?
General Milley: Qeyri-kafi. Tez-tez risk qiymətləndirmə təhlilləri aparırıq. Biz adətən bir vəziyyətə ənənəvi dövlət baxımından baxırıq. Düşmən quru qoşunları, dəniz qüvvələri, hava qüvvələri və s. Çünki bunlar hamısı milli təhlükəsizlik problemləri yaradır. Milli Müdafiə Strategiyası bir neçə il əvvəl yazılıb. Bu yaxşı bir sənəddir. Birləşmiş Ştatların qarşısında duran problemlər bu sənəddə öz əksini tapıb. Məsələn, Çin, Rusiya, Şimali Koreya, İran və terror təşkilatlarının adları var bu siyahıda. Gələcəkdə bu siyahıya daxil edilə biləcək başqa problemlər də var. Çin çox güclü və qüdrətli bir ordu yaradır. Onların bir planı var. 2030-cu illərin ortalarına qədər ABŞ-ın gücünə bərabər olmaq. Və əsrin ortalarında silahlı qarşıdurma halında ABŞ-ı məğlub edə biləcək qədər hərbi potensiala sahib çıxmaq. Ona görə də deyərdim ki, bu, ən vacib problemdir, ancaq tək deyil. Mən Çini düşmən kimi təsnif etməzdim. Mən, ümumiyyətlə, hərbi münaqişə aparmadığımız bir ölkəyə münasibətdə belə bir termin istifadəsinə qarşıyam. Ancaq bu, şübhəsiz ki, həm bu gün, həm də gələcək illərdə ABŞ təhlükəsizliyi üçün ciddi bir çağırışdır.
Milli Kəşfiyyatın direktoru Con Retklift bu yaxınlarda yazmışdı: “Çin bu gün Amerika üçün İkinci Dünya Müharibəsindən bəri ən böyük təhlükə və demokratiya və azadlıq üçün ən böyük təhdiddir”.
– Çin qaydaların hazırlanması prosesində tamhüquqlu iştirakçı olmaq istəyir və açıq şəkildə öz milli maraqları naminə bu qaydaları özü hazırlamaq istəyir. Bu, problemdir. Silahlı qarşıdurmalardan qaçmaq üçün ABŞ gələcəkdə digər ölkələrlə və Çinlə münasibətləri necə qura bilər?
– Böyük güc rəqabətinin böyük güc müharibəsinnə çevrilməsini istəmirik. Bu qlobal bir fəlakət olacaq. Bunun yalnız rəqabət olmasını istəyirik. Yaxşı dost olmasaq da, pis düşmən olmayaq. Bu səbəbdən gələcəkdə silahlı qarşıdurmaya başlamadan Çinlə bağlı istənilən nəticəni əldə edə biləcəyimiz qədər hərbi və iqtisadi gücə və kifayət qədər müttəfiqə sahib olmalıyıq. Bunun üçün inkişaf etmiş yüksək səviyyəli diplomatiya lazımdır.
– Sizcə, Çin ABŞ-la hərbi paritet əldə etməyə yaxındır?
– Çin çox güclü bir iqtisadiyyat yaratdı və hərbi qüvvələrini inkişaf etdirməyə çox pul yatırır. Hərbi qüvvələrini hər istiqamətdə, kosmosda, kiber məkanda, havada, dənizdə və quruda inkişaf etdirir. Okeana gedən bir donanma yaradırlar. Bir sualtı donanma, xüsusi təyinatlı bir donanma olacaq. Təyyarə gəmiləri yaradırlar. Dördüncü və beşinci nəsil döyüşçüləri var.
Çox müasir bir raketdən müdafiə sistemi qurublar. Möhtəşəm bir kosmik qrup yaradıblar və çox yaxşı kiber müharibə vasitələrinə sahib olublar. Bir sözlə, Çin bu gün güclü bir hərbi qüvvə sahibdir. Belə getsə, yaxın gələcəkdə Çin ABŞ-la eyni səviyyəyə çata biləcək. Ancaq konkret tarix deyə bilmərəm. Çinin çox sürətlə irəlilədiyi sahələr çoxdur. Məsələn, süni zəka, hipersəs, kosmosda və kiber məkanda əldə etdikləri texnoloji nailiyyətlər və s.
Onlar bəzi işləri çox tez edirlər. Doktrinalarında dəyişikliklər edirlər. Döyüş hazırlığını və təhsilini yaxşılaşdırırlar. Bu sahədə çox şey yaxşılaşdırılıb. Çinin Cənubi Çin dənizində, Şərqi Çin dənizində öz imkanlarını necə artırdığını və təlimlər keçirdiyini, çiyinlərini necə düzəldərək dünya gücünə çevrildiyini görürük. Buna şübhə yoxdur. Paritet və üstünlük məsələsinə gəldikdə, bunu gizli müzakirə etsək, daha yaxşı olar.
– Siz Rusiyanın adını çəkdiniz. Vladimir Putinin strateji planı nədir? İndi bizə və Avropaya bir təhlükə varmı?
– Qısa cavab, bəli. Düşünürəm ki, bunlar təhlükəsizlik problemidir, lakin bu problem təbiətinə və əhatəsinə görə Çin problemindən fərqlidir.
Ümumi strateji mənada Rusiya tənəzzüldə olan bir dövlətdir. Əlbəttə ki, güclü strateji qüvvələrə və nüvə silahlarına sahibdir. Rus hərbçiləri çox yaxşıdır. Buna şübhə yoxdur. Onlar da böyük fürsətçidirlər. İmkanlarını nüfuzlu bir güc statusunu bərpa edəcək şəkildə istifadə etməyin yollarını axtarırlar. Bəli, Rusiya bir problem və təhdid olaraq qalır. Heç kim Rusiyanın zəif olduğunu düşünməməlidir. Çünki sözügedən ölkə çox güclü kibernetik qabiliyyətlərə malikdir. Kosmosda sərbəst və inkişaf edən dövlətdir. Ruslar güclü və möhkəm hərbi hava qüvvələrinə, dəniz və quru qoşunlarına sahibdirlər.
İqtisadiyyatları bir çox səbəbdən çətin vəziyyətdədir. Lakin makro səviyyədə neft və qaz kimi enerji resursları, silah və s. istehsal edib, ixrac edə bilərlər. Onların çox səmərəli, peşəkar ordusu var. Sovet İttifaqının malik olduğu qüvvə ilə müqayisədə olduqca kiçik, lakin çox-çox səmərəlidir. Rusiya əslində böyük gücdür. Bu, şübhəsiz ki, onun potensialına baxanda aydın olur. Ancaq 90-cı illərdə çox şey oldu. Berlin divarı dağıdıldı – Putin özü də divarın yıxılmasını keçən əsrin ən böyük fəlakətlərindən biri kimi danışır.
Beləliklə, məsələ əsasən Rusiyanın ləyaqəti ilə bağlıdır. Söhbət həm də Rusiyanın maraqlarından gedir. Açığını deyim ki, ruslar bir millət olaraq çox şeydən qorxurlar, çünki təbii sərhədləri yoxdur. Bu səbəbdən bu unikal xüsusiyyəti həll etmək və milli təhlükəsizliyini təmin etmək üçün qoruyucu sistemlər inkişaf etdirirlər.
“Wall Street Journal” ABŞ, 14 dekabr 2020.
Tərcümə etdi: KONKRET.az