Sənət adamları ilə müsahibələrimiz zamanı “Balıq susuz yaşaya bilmədiyi kimi, aktyor da teatrsız qala bilməz”, – ifadəsini çox eşitmişik. Təəssüflər olsun ki, bu gün yaş senzi ilə əlaqədar aktyorların bu mənəvi bağlılığı arxa plana keçib.
Belə ki, artıq yaşı 65-i keçən bir sıra aktyor və aktrisalarımızın səhnədən uzaqlaşdırılması ilə bağlı teatr direktorları tərəfindən qərarlar qəbul olunub. Və bu qərarlar sənət adamları tərəfindən heç də xoşluqla qarşılanmayıb, əksəriyyətinin narazılığına, hətta etirazına səbəb olub.
Aydındır ki, aktyor səhnəsiz qala bilmir və yaş amili burada demək olar ki, heç bir rol oynamır. Çünki 70-80 yaşlı aktyor və ya aktrisa səhhəti imkan verdiyi təqdirdə səhnədə müxtəlif obrazlar canlandıra bilər. Və elə bu səbəb yaş məhdudiyyətinin ən azı incəsənət sahəsinə şamil edilməməsi məsələsini gündəmə gətirir.
KONKRET.az-a bununla bağlı fikirlərini bölüşən tanınmış aktyor, xalq artisti və Prezident təqaüdçüsü Əli Nur da məsələni bu aspektdən dəyərləndirir. Eyni zamanda, teatr direktorlarının guya yeni nəsillərə şərait yaratmaq üçün bu addımı atdıqlarını bildirir: “Əslində bu, düzgün deyil. Məsələn, Tahir Salahov tanınmış rəssamdır və onun 100-ə yaxın yaşı var. Amma yaradıcılıqla məşğuldur. Yaxud Pikasso, Salvador Dali və digər dünyaca məşhur rəssamları, heykəltəraşları, bəstəkarları qeyd edə bilərik. İncəsənət sahələrini yaşla əlaqələndirmək doğru deyil. Əksinə, insan yaşa dolduqca daha da müdrikləşir, təfəkkürü genişlənir. Məsələn, mən səhnəyə çıxan kimi istənilən rolumla zalı ayağa qaldırıram. Odur ki, aktyora yaş qadağası qoymaq boş və cəfəng bir yanaşmadır. Bu, Azərbaycanda teatrı və aktyorları gözdən salmaq, hakimiyyəti direktorlara vermək deməkdir. Çünki bu gün teatra təsadüfi, sənətdən başı çıxmayan, özündən razı şəxslər direktor təyin edilir. Bu qanmaz rəhbərlərə teatrın nə olduğunu anlatmaq lazımdır”.
Teatr öyüd-nəsihət tribunasıdır…
Xalq artistinin sözlərinə görə, aktyorlar əxlaq dərsi verir: “Aktyorluq cadugərlikdən peyğəmbərliyə qədər ucalan bir sənət növüdür. Elə bir sənət növüdür ki, burada yaş öz aktuallığını itirir. Məsələn, vaxtilə Mərahim Fərzəlibəyovun quruluş verdiyi “Natavan” tamaşasında 92 yaşlı Ağasadıq Gəraybəyli Böyük ləzgi rolunu ifa edib. Onu qoluna girərək səhnəyə çıxarırdılar. Amma səsi bütün zalı titrədirdi. Təsəvvür edin ki, Moskvadan gəlmiş professor Nina Belikova Gəraybəylinin tamaşadakı oyunundan çox təsirlənmişdi. Hələ ictimai baxışda onun ifası böyük alqışlarla qarşılanmışdı. O yaşda səhnəyə çıxan kimi tamaşaçını ovcuna yığmağı bacaran sənətkarı səhnədən necə uzaqlaşdırmaq olardı? Yaxud yaşlı aktyorlardan Rafiq Əzimovun səsi səhnədə necə aydın eşidilir. Amma o qədər cavan aktyor var ki, səsləri arxa lojalarda duyulmur. Çünki onlar sənətdə yad adamlardır. Teatrın qanunu var ki, ən arxa kresloda oturan tamaşaçı belə aktyorun sehrli səsini eşitməlidir. Sehr aktyor obrazda olanda, başqalaşanda, dəyişəndə yaranır. Amma təəssüflər olsun ki, bu gün cılız uşaqlara meydan verilir. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində aktyorlar səhnə hərəkətlərini və plastikanı mənimsəsələr də, onların nitq mədəniyyəti və danışıq üslubu demək olar ki, yox səviyyəsindədir”.
Mədəniyyət Nazirliyi kadrları məhv edib…
“65 aktyor üçün böyük yaş deyil”, – deyən xalq artisti bildirir ki, onu tanıdan repertuarıdır.
“Aktyorluq elə bir müqəddəs sənətdir ki, qədim Yunanıstanda vaxtilə dövlətin bütün səfirlərini aktyorlardan təyin edirdilər. Çünki onlar savadlı və natiq idilər, hər şeyi bilirdilər. Qədim Hindistanda aktyor 20-22 il dərs alırdı. Yəni aktyorlar seçilmiş insanlardır. Ona görə də səhnəni təsadüfi şəxslərin və direktorların ümidinə buraxmaq olmaz. Min nəfər direktor olsa da, aktyorsuz teatrın mövcudluğu sual altındadır. Ancaq heç kim olmasa da, bir nəfər aktyor teatrı yarada bilər. Teatr kütləni və xalqı millətə çevirib, kino isə yeni sivilizasiya yaradıb. Teatrda aktyor və aktirisalar boş qalmamalıdırlar. Hər bir teatrda rejissor heyəti gecə-gündüz işləməlidir, tamaşa hazırlamalıdır. Amma Azərbaycanda rejissor yoxdur. Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi kadrları məhv edib. Bu illər ərzində bir nəfər də kadr yetişdirilməyib. Halbuki onları hər il Moskvaya, Sankt-Peterburqa, Avropa ölkələrinə təhsil almağa göndərməli idilər. Kino sahəsi çox bərbad, teatrlar isə “ölü” vəziyyətdədir. Çünki rəqabətli rejissorlar yoxdur. Sənətin “anasını belə ağladırlar”, bu cür məhv edirlər. Savadlı aktyor və aktrisalar illərlə rol oynamır. Ona görə də 65 yaş cəfəngiyyatına son verilməlidir. Anar Rzayevi 85 yaşda AYB-yə, heç danışa bilməyən İsa Həbibbəylini isə 73 yaşında AMEA-ya rəhbər seçdilər. Seçilmə ləyaqətə və istedada görə olmalıdır. Çünki hər şeyi istedad həll edir. Aktyorlar isə bu gün “zəncir çeynəyirlər” və rol istəyirlər. Amma onların yiyəsi yoxdur, unudulublar. Bu, faciədir”.
65 yaşın varsa, getməlisən!
Xalq artisti əlavə edib ki, bəzilərinin əlinə “65 yaşın varsa, getməlisən” bəhanəsi düşüb: “Aktyor hara getsin? Bu nə tərbiyəsizlikdir? Sən kimsən ki, aktyoru səhnədən qovursan? Aktyor səhnədə doğulub, səhnədən də nəşi çıxmalıdır. Bəzi direktorlar aktyorları çərlədib öldürürlər. Səhnə məgər fabrik-zavoddur ki, aktyor 65 yaşı tamam olan kimi çıxıb getsin? Bu, incəsənətdir. Məntiqə görə, incəsənət gözəllik haqqında elmdir. İnsan yaşlaşdıqca gözəlləşir, müdrikləşir və kamilləşir. Sən yaşlı aktyorları hara göndərirsən? Aktrisa Mənsumə Babayeva mənimlə birlikdə oxuyub. Adicə “Əməkdar artist” fəxri adını ona vermədilər. Altına milyardlar yığan sabiq nazir Əbülfəs Qarayevə nə qədər desəm də, onu heç bir fəxri adla təltif etmədi.
Aktyor səhnədə vəfat etməli və səhnədən götürülməlidir. Vaxtilə Heydər Əliyev “Akademik Milli Dram Teatrı mənim teatrımdır”, – deyirdi. Onun bütün yubileylərini keçirirdi. İndi bunlar Heydər Əliyevdən çox bilirlər? Sənətin başına bu nə oyundur açırlar? Bütün bu məsələləri Prezident İlham Əliyevə çatdırmaq lazımdır. Dünyanın hər yerində ən çox maaşı aktyorlar alır. Amma bizdə ən yüksək məvacib alan aktyor 800 manata qol çəkir. Məgər bu, maaşdır? Ayıbdır, hələ bir həyasızcasına 65 yaşı olan aktyor və aktrisaları teatrdan çıxarırlar”, – deyə xalq artisti fikirlərini tamamlayıb.
Müşviq Tofiqoğlu,
KONKRET.az