Qazaxıstan hökuməti Rusiya ilə münasibətlərinə yenidən baxır
KONKRET.az xəbər verir ki, bu barədə Reuters məlumat yayıb. Bildirilir ki, bazar günü keçiriləcək prezident seçkilərində Kasım-Jomart Tokayevin Qazaxıstandakı hakimiyyətini 7 il uzadacağına az adam şübhə edir. Daha az aydın olanı isə keçmiş diplomatın öz resursları ilə zəngin ölkəsinin Rusiyadan asılılığını ondan uzaqlaşdırmadan necə azalda biləcəyidir.
Rəy sorğularına görə, həftə sonu yenidən seçkilərdə inamla qalib gələcək olan Tokayev Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Ukraynada irəli sürdüyü və keçmiş Sovet respublikası ilə Moskva arasında münasibətləri korlayan ərazi iddialarına açıq şəkildə qarşı çıxıb.
Rusiya və Qazaxıstan dünyanın ən uzun davamlı quru sərhədini bölüşürlər, bu da bəzi qazaxlarda Ukraynadan sonra keçmiş Sovet respublikaları arasında ikinci ən çox etnik rus əhalisi olan bir ölkənin təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıq yaradır.
İyun ayında Sankt-Peterburqda keçirilən forumda Tokayev bildirib ki, onun hökuməti Ukraynanın şərqində Rusiyanın nəzarətində olan rayonları tanımır və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin toxunulmazlığını qoruyur. Onun sərt ifadələri müşahidəçiləri təəccübləndirib və Rusiya mətbuatında bəzi şərhçilərin qəzəbli təhdidlərinə səbəb olub.
Keçən ay Tokayev Mərkəzi Asiya prezidentlərinin zirvə toplantısına ev sahibliyi edərkən digər liderlərlə üzbəüz görüşlər keçirdi, lakin münasibətlərin soyuması fonunda Putinlə ikitərəfli danışıqlar olmayıb.
Tokayev bu yaxınlarda Qazaxıstan neftinin ixracını Xəzər dənizindən qərbə, şimala Rusiyadan yayınaraq artırmaq planlarını sürətləndirdi.
Qazaxıstan hazırda Rusiyanın ərazisindən Qara dənizdəki Novorossiysk limanına qədər uzanan dünyanın ən böyük boru kəmərlərindən biri olan Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumundan (CPC) çox asılıdır. İldə 68 milyon ton olan ümumi ixrac həcminin 53 milyon tonu Qazaxıstan nefti ondan keçir.
Bu həcmi əvəz edəcək heç bir şey olmasa da, keçən həftə yaxın illərdə transxəzər daşımalarının on dəfə artaraq 20 milyon tona çatdırılması Tokayev hökumətinin Rusiyadan iqtisadi asılılığı məhdudlaşdırmağa çalışdığına ən bariz işarə idi.
“Biz ixracın (neftin) şaxələndirilməsi üçün yol xəritəsi hazırlamışıq”, – deyə baş nazir Əlixan Smailov jurnalistlərə bildirib.
“Bütün sahələrdə neft ixracı imkanlarının genişləndirilməsi və artırılması istiqamətində işlər aparılır”. Amma bu məqsədə nail olmaq asan olmayacaq. Qazaxıstanın KazMunayQaz dövlət neft şirkətinin baş icraçı direktoru bu həftə bildirib ki, 20 milyon ton hədəf “orta müddətli” hədəfdir.
Qazaxıstan Prezidenti və Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi bununla bağlı şərh sorğusuna cavab verməyiblər. İyulda Tokayevin sözçüsü demişdi ki, Rusiya strateji tərəfdaş olaraq qalır və enerji təchizatı marşrutlarının şaxələndirilməsi planları siyasətlə idarə olunmur.
CPC üçün əsas alternativ marşrut Xəzər dənizinin Qazaxıstandan əks sahilində Azərbaycandan başlayan Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməridir. Neft həmçinin Bakıdan Gürcüstanın Qara dəniz Supsa limanına, oradan isə dünya bazarlarına nəql edilə bilərdi.
Amma Qazaxıstan neftinin Bakıya çatdırılması üçün ya tankerlərlə dəniz daşımaları, ya da Transxəzər boru kəmərinin çəkilməsi lazımdır. Mövcud donanma kiçikdir və sahilyanı dövlətlər arasında boru kəməri danışıqları ərazi mübahisələrinə görə onilliklər ərzində dayanıb.
20 milyon ton hədəfə çatmaq üçün hər iki variant lazım olacaq, çünki Xəzərdəki Qazaxıstan limanları lazımi imkanlara malik deyil və belə həcmləri daşımaq üçün tanker parkı yoxdur.
Ukraynada müharibə başlayandan bəri, Rusiya Qərbin sanksiyalarından yan keçmək üçün öz bazarlarını və ticarət yollarını axtardığı üçün keçmiş Sovet İttifaqının beş Mərkəzi Asiya respublikası getdikcə daha çox Moskvanın qarşısında dayanıb, yeni təsir imkanlarının fərqindədir.
Yüksək rütbəli hökumət rəsmilərindən biri deyib ki, Tokayevin seçkilərdə sarsıdıcı qələbəsi ona Rusiyadan uzaqlaşmaq üçün cəsarət verə bilər.
Adının açıqlanmasını istəməyən məmur Tokayevin 20 milyonluq ölkəsini himayədarı olmadan idarə edə biləcəyini sübut etmək istədiyini deyib.
“Putin Tokayevi dəstəkləyib və KTMT Qazaxıstan liderinin öz təhlükəsizlik qüvvələrinə tam etibar edə bilmədiyi bir vaxtda Qazaxıstana qoşun göndərib və bu, onun indi Moskvaya borclu qalacağı ilə bağlı tənqidlərə səbəb olub. Fevralda Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri onun hərəkətləri əksini göstərir.
Qazaxıstan sülh çağırışı etdi və referendumları tanımaqdan imtina etdi… Hələ müharibədən əvvəl bu məmur deyib ki, Qazaxıstan Moskvanın 2020-ci ildə Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində vahid valyuta və vahid parlamentin tətbiqi ilə bağlı 5 illik strateji planının bir hissəsi kimi çıxışına müqavimət göstərib.
Rəsmi bildirib ki, Qazaxıstan hökuməti Rusiya ilə münasibətlərini nəzərdən keçirir, baxmayaraq ki, nəhəng qonşunun hələ də əhəmiyyətli təsir rıçaqları var.
Bu il Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumunda hər zamankından daha çox pozulmalar olub, Qazaxıstanı 2022-ci ildə neft hasilatını və ixracını azaltmağa məcbur edib, dövlət maliyyəsinə ziyan vurub”, – deyə məmur bildirib.
Xuraman Etibarlı,
KONKRET.az