Tanınmış israilli politoloq və ekspert Yakob Kedmi Türkiyədə nüvə silahının olacağını təxmin edir. Onun sözlərinə görə, Ankara mütləq nüvə silahı əldə edəcək və bu prosesi dayandırmaq mümkün deyil.
KONKRET.az xəbər verir ki, mütəxəssis “Moskovskiy Komsomolets”ə nüvə silahlarının, habelə onların çatdırılma vasitələrinin Türkiyə silahlarında görünməsinin nə qədər təhlükəli olduğunu bildirib. Yakov Kedminin sözlərinə görə, bu yaxınlarda Pakistanın nüvə hərbi proqramının liderləri Türkiyə ilə müqavilə bağlayıblar. Bundan əvvəl Pakistan İranın nüvə silahı yaradılmasına yaxınlaşmasına xüsusi kömək edirdi.
Mütəxəssis bu cür silahlara Ankara və Tehranın sahib olma vaxtının – 10, 15 və ya 20 ildən sonra olacağını güman edir. Bununla yanaşı, israilli analitik nüvə silahlarının XXI əsrin silahlarının qaçılmaz bir elementinə çevrildiyini qeyd edib. Rusiya Liberal Demokrat Partiyasının lideri Vladimir Jirinovski oxşar narahatlıqlarını “Rusiya 1” telekanalında dilə gətirib. Siyasətçi əmindir ki, İran, eləcə də Türkiyə nüvə silahına sahib olarsa, onu dərhal bizə qarşı çevirəcək. O, bu müddətin daha az olduğunu deyib: cəmi bir neçə ilə.
Hərbi ekspert və Yaxın Şərq üzrə mütəxəssis Yuri Lyamin isə “MK”-ya açıqlamasında bildirib ki: “Türkiyənin nüvə silahını tez bir şəkildə əldə edəcək bir bazası yoxdur. Bəli, bəzi təməl və gizli proqramları var. Bu, şübhəsiz ki, bunların hamısı ilkin mərhələlərdədir. Yəni önümüzdəki aylarda və ya hətta illərdə, indiki məlumatlara görə nüvə silahı yarada bilməzlər. Üstəlik, unutmayaq ki, bu, vaxt və maliyyə mənbəyi tələb edən çox böyük prosesdir”.
Yuri Lyaminə görə, türkləri çəkindirən başqa bir amil də var: gizli şəkildə hərbi nüvə proqramı hazırlaya bilməmək. Mütəxəssis Türkiyənin üzv olduğu NATO daxilində nüvə silahının yayılmamasının əsas prinsip olduğunu xatırladır:
– Buna nüvə gücləri – ABŞ, İngiltərə, Fransa riayət edir. NATO müşahidəçiləri ittifaqın hər bir üzv ölkəsində bu məsələni izləyirlər. Bu səbəbdən Türkiyənin nüvə proqramını gizlətməsi çox çətin olacaq. Türklər bizdən S-400 zenit sistemləri satın aldıqda hansı qalmaqalın və narazılığın ortaya çıxdığını yaxşı bilirik. İndi təsəvvür edin ki, NATO və ABŞ Ərdoğanın bəzi gizli nüvə hərbi proqramı barədə məlumat əldə etsələr, nə olacaq. Bu, böyük ehtimalla Qərblə münasibətlərdə ciddi böhrana səbəb olacaq.
– Türkiyə Akkuyuda nüvə stansiyası tikir. İstifadəyə verilməsi ilə Türkiyənin nüvə yanacağının raket silahına çevrilməsi mümkün olmayacaqmı?
– Burada dərhal izah etməliyik: nüvə silahı üçün ödənişlər ya urandan, ya da plutonyumdan alınır. Və onları zənginləşdirmək lazımdır – yəni konsentrasiyalarını artırmaq lazımdır. Bunun üçün santrifüjlər və xüsusi konsentratlar lazımdır. Mülki nüvə stansiyaları tamamilə fərqlidir. Nüvə stansiyaları üçün nüvə yanacağı, prinsipcə nüvə silahı yaratmaq üçün uyğun deyil. Bunlar iki fərqli şeydir.
– Ukraynanın da bir nüvə stansiyası var. Ancaq Kiyevin atom bombası yoxdur.
– Tamamilə doğrudur. Üstəlik, sərf olunan nüvə yanacağının tədarükçüyə qaytarılmalı olduğunu unutmayın. İran bunu edir, heç bir yanacaq ehtiyatı yaratmırlar. Müqavilə öhdəlikləri buna sadəcə icazə vermir. Buna görə də indi Türkiyədə nüvə silahı yaratmaq üçün heç olmasa açıq bir işartı yoxdur.
– Türkiyənin gələcəkdə mümkün nüvə qidalandırmasının daşıyıcıları varmı?
– İndi Türk ordusunda kiçik, maksimum – orta mənzilli əməliyyat-taktiki raketlər var. Bunlar Türkiyənin Roketsan şirkətinin “J-600T Yıldırım” və “Bora” raketləridir. Onların məsafəsi min kilometrdən çox deyil. Doğrudur, məlum olduğu kimi, türk mühəndisləri həqiqətən uzaqmənzilli raketlər üzərində işləyirlər.
– Yəni qitələrarası ballistik raketlərin meydana çıxması gələcəkdə mümkündür?
– Qitələrarası ballistik raket yaratmaq üçün Ankaranın xüsusi bir infrastruktura ehtiyacı var və ən əsası buna çox uzun bir müddət lazımdır. Bəli, taktiki raketləri var. Ancaq ən azı iki min kilometr mənzilli raketlər yaratmaq üçün uzun illər bu sahəni inkişaf etdirmək lazımdır. Bunlar yeni materiallar, texnologiyalar və yanacaqdır. Yüzlərlə parametr və komponent! Məsələn, 70-ci illərdən bəri raket proqramı ilə məşğul olan İranın hələ də balistik qitələrarası raketləri yoxdur.
– Ancaq İran on illərdir sanksiyalar altındadır.
– Bəli, Türkiyə üçün bu məsələlər daha asan görünür. Ölkə əla mühəndislik və hərbi istehsal potensialına malikdir. Ancaq uzaqmənzilli raketlər yaratmaq üçün sınaqlara ehtiyac var. Və burada Türkiyə nüvə silahlarının və raket texnologiyalarının yayılmaması rejimi ilə bağlı NATO-nun məhdudiyyətlərinə yenidən başlayır.
Kompüter simulyasiyaları və sınaqları artıq kifayət deyil. Və hətta ortamənzilli bir raket buraxılışı da böyük bir skandala çevriləcək.
– Yaxşı, Türkiyə hipotetik olaraq bütün müqavilələri pozsa və bütün ittifaqlardan və razılaşmalardan çıxsa nə olar? Daha sonra nüvə silahlı ballistik raketlər əldə edə bilərmi?
– Nəzəri olaraq, bəli, niyə olmasın? Yenə də Türkiyə güclü sənayeyə və texniki potensiala sahib bir ölkədir. NATO-dan asılı olmayaraq nəyin bahasına olursa-olsun bu cür silahlar yaratmağa qərar verərlərsə, gələcəkdə həm daşıyıcıları, həm də nüvə silahlarını özləri yarada bilərlər.
– O zaman Türkiyə bizi nə ilə təhdid edəcək?
– Bu, bizim üçün çox ciddi bir təhlükə olacaqdır. Nəzərə alsaq ki, indi də münasibətlərimiz tamamilə hamar deyil. Bəzi yerlərdə kəskin münaqişələrimiz var. Türkiyə ilə indiki formada nüvə sahibi kimi danışırıq. Türklərin nüvə raketlərinin sahibi olduqları zaman tamamilə fərqli olacaq.
– Dəlilik edə bilərlərmi?
– Elə də demək olar. Ərdoğan onsuz da aqressiv xarici siyasət aparır. Bu ölkə ballistik nüvə raketlərinə sahib olarsa, nə olacağını təsəvvür etmək belə çətindir.
“Moskovskiy komsomolets”, 21 yanvar 2021.
Tərcümə etdi: Surxay Atakişiyev,
KONKRET.az